Tính toán sai lầm của Trung Quốc ở biển Đông

Dù Trung Quốc có thể thu được một số lợi ích nhất thời nhờ hành vi gây hấn và dọa nạt nhưng nước này trong dài hạn sẽ phải đối mặt với sự phản ứng từ phần còn lại của thế giới.

Tính toán sai lầm của Trung Quốc ở biển Đông - 1

Phát biểu tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 34 hồi tháng 6-2019 tại Thái Lan, Thủ tướng Việt Nam (VN) Nguyễn Xuân Phúc khẳng định ASEAN cần nhìn nhận thẳng thắn những tiến triển tích cực trong đàm phán Bộ quy tắc ứng xử ở biển Đông (COC) với Trung Quốc (TQ), song không bỏ qua những diễn biến phức tạp trên thực địa (ở biển Đông).

Các chuyên gia đồng ý với nhận định của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khi trước đó hồi đầu tháng, tàu TQ đâm chìm và bỏ mặc 22 ngư dân một tàu đánh cá Philippines gần bãi Cỏ Rong thuộc quần đảo Trường Sa của VN.

Theo nhà nghiên cứu quan hệ quốc tế Lục Anh Tuấn, ĐH New South Wales (Úc), viết trên trang Maritimeissues, dựa trên nội dung của Tuyên bố chung sau hội nghị, các tranh chấp ở biển Đông vẫn là mối quan tâm hàng đầu của khối này.

Tuyên bố, bên cạnh việc biểu dương những diễn biến tích cực trong tiến trình đàm phán COC, đã thông qua Tầm nhìn ASEAN về khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Tuy nhiên, một đoạn trong tuyên bố Tầm nhìn thừa nhận “các vấn đề hàng hải như những tranh chấp hàng hải chưa được giải quyết có khả năng mở ra những xung đột mở”. Ngay sau khi hội nghị kết thúc, Bắc Kinh lại tiếp tục tiến hành thử tên lửa đạn đạo đối hạm trái phép trong cuộc tập trận năm ngày, từ ngày 29-6 đến 3-7, trên biển Đông.

VN quyết không nhượng bộ

Trong diễn biến gần đây nhất, nhóm tàu Địa Chất Hải Dương 8 của TQ đã tổ chức các hoạt động thăm dò địa chất trái phép gần khu vực bãi Tư Chính - Vũng Mây nằm hoàn toàn trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) và thềm lục địa của VN.

Theo ông Tuấn, khi đối mặt với các hành động gây hấn vi phạm luật pháp quốc tế từ phía TQ, chính phủ VN đã có đường lối ngoại giao mở và quyết liệt.

Trong tuyên bố ngày 19-7, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao VN Lê Thị Thu Hằng công khai phản đối sự hiện diện của nhóm tàu Địa Chất Hải Dương 8 vì đã vi phạm nghiêm trọng chủ quyền của VN. Bà Hằng cũng kêu gọi các nước liên quan và cộng đồng quốc tế cùng nỗ lực đóng góp nhằm bảo vệ và duy trì lợi ích chung trong khu vực.

Một ngày sau, Bộ Ngoại giao Mỹ cũng lên tiếng khẳng định Washington rất lo ngại về các báo cáo TQ gây cản trở các hoạt động khai thác và thăm dò dầu khí ở khu vực biển Đông, đặc biệt là của VN.

“Cách xử lý cuộc khủng hoảng của VN đã cho thấy giới hạn chịu đựng của nước này. (...) TQ đã đánh giá thấp phản ứng của VN và hơi quá tự tin về ảnh hưởng của họ ở biển Đông” - chuyên gia Lục Anh Tuấn nhận định.

Bình luận về vụ việc, có thông tin cho rằng TQ muốn thông qua việc triển khai nhóm tàu Địa Chất Hải Dương 8 để gửi thông điệp “cảnh báo” đến VN khi lãnh đạo VN sắp có chuyến thăm Mỹ thời gian tới. Tuy nhiên, ông Tuấn đánh giá giả thiết này không hợp lý.

“Câu hỏi cần đặt ra là TQ sẽ đạt gì khi xâm phạm vùng biển của VN. Còn nhớ sự kiện đưa giàn khoan HD-981 vào EEZ của VN đã gây ra một làn sóng phẫn nộ trên khắp VN. Sự hiện diện của Địa Chất Hải Dương 8 đang làm tổn hại thành quả đàm phán COC của ASEAN và TQ trong hai năm qua” - ông Tuấn nhận xét.

Sai lầm của Bắc Kinh

Mặt khác, chuyên gia Lục Anh Tuấn cho rằng hành vi của TQ cũng đi ngược lại với hình ảnh một biển Đông hòa bình và ổn định mà TQ đã cố gắng duy trì trong nhiều năm qua nhằm tránh các cường quốc khác can thiệp vào khu vực này. Theo GS Carl Thayer thuộc Học viện Quốc phòng Úc, bất kỳ động thái gây hấn nào của Bắc Kinh cũng tạo điều kiện cho các nước như Mỹ, Anh tiến hành can thiệp quân sự trực tiếp.

Ông Tuấn cũng lưu ý: VN sẽ chính thức đảm nhiệm vị trí chủ tịch ASEAN và ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc vào năm 2020. Nếu TQ còn tiếp tục duy trì sự hung hăng trên biển, VN sẽ buộc phải kêu gọi sự ủng hộ từ khối ASEAN và mang vấn đề này ra các diễn đàn quốc tế.

“Mặc dù TQ có thể sẽ thu được một số lợi ích trong ngắn hạn. Tuy nhiên, về dài hạn, cách hành xử của nước này ở biển Đông sẽ phải đối mặt với sự chống đối từ các quốc gia trong khu vực và cộng đồng quốc tế. TQ không nên cho rằng sự kiên nhẫn và kiềm chế của các nước xung quanh là yếu đuối và cam chịu, mà phải sớm nhận ra đây là thiện chí muốn đóng góp xây dựng của những nước này. Tất cả hành vi phạm pháp của TQ rồi sẽ bị những nước có tranh chấp trực tiếp chống lại” - ông Lục Anh Tuấn viết.

Hôm 25-7, người phát ngôn Bộ Ngoại giao VN Lê Thị Thu Hằng khẳng định VN hoan nghênh và sẵn sàng cùng các nước và cộng đồng quốc tế nỗ lực đóng góp vào mục tiêu vì hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển của các quốc gia trong khu vực và trên thế giới.

“Như đã nhiều lần khẳng định, VN kiên quyết, kiên trì bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán, như đã khẳng định trong Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS 1982), bằng các biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế. Với mục tiêu trên, VN đã có nhiều hình thức giao tiếp, ngoại giao phù hợp, trao công hàm phản đối cho phía TQ, yêu cầu rút ngay khỏi vùng đặc quyền kinh tế của VN. Các lực lượng chức năng của VN triển khai những biện pháp phù hợp, đúng pháp luật” - bà Lê Thị Thu Hằng nói.

Năm 2019, ít nhất bốn lần các tàu chiến TQ đi qua vùng biển giữa vịnh Bongao và eo biển Sibutu ở tỉnh Tawi-Tawi. Khu vực này có lưu lượng thông thương lớn với khoảng 150 tàu, chủ yếu là tàu thương mại, đi qua mỗi ngày. Tuy nhiên, chính phủ Philippines cần phải được thông báo nếu tàu của hải quân TQ đi qua vùng nội thủy của Philippines. Nếu họ không làm gì sai, họ có quyền đi qua khu vực này.