Kỳ lạ Tết Tây Nguyên
Có lẽ chỉ Tây Nguyên mới có mùa lễ tết kéo dài hằng tháng gọi là mùa Ăn năm uống tháng, mùa con người sống hết mình, nồng nàn, đắm đuối với nhau, với thần linh và bao la đất trời. Đêm dường như bất tận, ngày cứ dài miên man với sinh hoạt cộng đồng tưng bừng, độc đáo.
Ngày bắt đầu thu hoạch thường là 27 tháng Chạp âm lịch bởi đó là ngày tốt nhất, ngày của thần linh. Ban đêm trời tối om, sâu mọt bị che mắt không nhìn thấy gì nên không đục phá lúa.
Ăn cơm mới. Ảnh: KP.
Trước đó bà con dùng nghệ vẽ hình chiêng, ché, xà gạc và những hoa văn lạ mắt lên bồ lúa như một thủ tục gặp gỡ thần linh, ma quỷ để gửi đi bức thông điệp cầu xin sự an lành, no ấm.
“Cơm này ăn kèm với những món chỉ Tây Nguyên mới có như cà xóc, muối kiến... thì no căng bụng vẫn chưa muốn dừng”- sơn nữ Cil Mup K’Hoa vui vẻ nói rồi giải thích thêm muối kiến là những con kiến vàng béo ngậy được giã cùng với một số loại lá rừng như lá é, teng neng... Cà xóc là dạ dày và sách bò được luộc, thái nhỏ rồi bóp với dịch trong ruột non cùng ớt xanh, cà đắng, lá giang...
Pơ nôh là người có uy tín, tâm đức cao vời, được cộng đồng giao chức trách giữ mối quan hệ giữa dân làng với thần linh trong suốt vòng đời của mùa rẫy. Hơn chín tháng ròng, ông phải hoàn toàn chay tịnh, không uống rượu, không ăn cua, lươn, cá lóc...
Ở những góc khác, các cụ già người thì kể khan, người thì chok (tâm sự với hồn người chết). Dù kể hay nói đều vần có điệu, lên bổng xuống trầm, lúc nghẹn ngào như khóc, lúc lại ngân nga như hát. Một số cụ có thể nói nhớ nói thương, tỉ tê với hồn người chết cả ngày; nhiều người khác ngồi hàng giờ để thưởng thức, khen người này khóc hay, người kia hát dở.
Nghĩa địa thì hoang vắng nhưng thế giới tượng nhà mồ phong phú, sống động đến mức có lúc chúng tôi cảm giác như đang chứng kiến cảnh sinh hoạt của buôn làng. Hầu hết các bức tượng đều diễn tả trạng thái động với nhiều sắc thái biểu cảm buồn, vui, đau khổ, hạnh phúc và hoan lạc. Này đây là tượng chim cất cánh bay, hổ vồ mồi, ngực trần sơn nữ, giã gạo chày đôi, còn kia là thanh niên thổi kèn, phóng lao và cả những bức tượng nam nữ khỏa thân, ân ái…