Kho cổ vật dưới đáy Lục Nam giang

Sông Lục Nam (tên chữ sông Minh Đức) là dòng sông bắt nguồn từ huyện Đình Lập (tỉnh Lạng Sơn) chảy qua các huyện Sơn Động, Lục Ngạn, Lục Nam của tỉnh Bắc Giang. Một bất ngờ mới đây được giới khảo cổ học biết đến khi hàng vạn cổ vật được vớt lên từ đáy sông này và đang được bảo quản bởi một người… thợ sửa thuyền. Kho cổ vật ấy được đánh giá có giá trị to lớn.

Ông Lưu Văn Kiên và một số đồ cổ do ông sưu tầm.

Tình cờ và bất ngờ khi Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Giang- Lê Ánh Dương chìa ra một mảnh đá hao hao như những chiếc rìu từ thời tiền sử với những nét óng ả, mòn nhẵn mà không thể một chiếc máy cắt đá hiện đại nào có thể làm được. Anh khoe với chúng tôi, đây là một trong những tặng phẩm được một người đam mê đồ cổ tặng anh. Đó là khi đi khảo sát lại con đường “tâm linh” mà trước đây “cụ” Trần Nhân Tông đã đi để đến và lập nên Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử nổi tiếng, vị phó chủ tịch tỉnh này có ghé qua nhà của một người chuyên nghề sửa thuyền nhưng lại có niềm đam mê đồ cổ. Thấy thật lạ khi nhà người này có đến hàng nghìn món đồ cổ, nằm ngổn ngang - kết quả của hàng chục năm ông tự mình bỏ tiền ra mua lại khi những chuyến tàu hút cát vớt lên từ đáy sông Lục Nam huyền thoại.

Chúng tôi lên đường tìm đến người đàn ông kỳ lạ này khi chỉ biết một thông tin duy nhất rằng ông là người đang sống trên quãng sông gần cầu Từ thuộc xã Phượng Sơn (huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang). Khi đến vùng đất này, chúng tôi thực sự bất ngờ khi hỏi về một người đàn ông đang sưu tầm những đồ cổ ấy thì tất cả mọi câu trả lời đều hướng đến nhà ông Lưu Văn Kiên (thôn Bòng, xã Phượng Sơn, huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang).

Đón chúng tôi trong căn nhà có phần đơn sơ của mình, ông Kiên (SN 1966) cười rất tươi khi chúng tôi hỏi về căn nguyên nào để ông dám bỏ cả đống tiền ra mua cổ vật? Rồi làm thế nào thu gom được từng ấy cổ vật trong nhà? Ông Kiên cho rằng, nếu không có sự… tức khí ban đầu thì sẽ không có việc ông đang sở hữu hàng nghìn món cổ vật như hiện nay.

Kho đồ cổ khổng lồ dưới lòng sông

Trầm ngâm bên ấm trà mạn, ông Lưu Văn Kiên nhớ lại cách đây khoảng gần 20 năm về trước, ông làm nghề sửa chữa tàu thuyền trên bến sông này. Thời gian và kinh nghiệm giúp ông trở thành một trong những người sửa phương tiện vận tải thủy có uy tín nên được nhiều tàu thuyền qua lại ghé vào sửa chữa. Bên câu chuyện không đầu, không cuối ông phát hiện ra rằng, những con tàu đang khai thác khoáng sản dưới lòng sông thường tìm được rất nhiều cổ vật quý giá. Không ít trong số đó gạn được những món vật quý với giá trị lên đến hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu đồng. Vài người mang khoe ông những món đồ tuyệt đẹp tìm thấy dưới lòng sông đang được dân sành chơi đồ cổ truy lùng, trả giá cao. Mà lạ thay, tất cả chỉ được tìm thấy ngay dưới dòng sông Lục Nam với bán kính cách nhà ông khoảng chừng vài ki lô mét. Ông hỏi mua luôn vài món đồ ấy chỉ với một mong ước là trong nhà có tí “đồ cổ”, mà nhất là đồ cổ được đưa lên từ sông Lục, con sông gắn với ông cả cuộc đời.

Dần dà, ông tích lũy được kha khá những món đồ mà dân thuyền chài ghé qua nhà ông bán lại. Đó là chiếc bình gốm với những họa tiết đơn sơ nhưng khá mượt mà; những khẩu súng nòng cong queo, những chiếc bát vỡ mà ông chưa nhìn thấy bao giờ; những chiếc rìu đá, những vật dụng đánh lửa, những chiếc cối giã trầu ngày xưa… Ông như thấy cả một lịch sử của vùng đất quê mình hiện hữu trong những đồ cổ ấy. Nhiều tay chơi đồ cổ biết tiếng đã lần về nhà ông để kiểm tra và trả giá. Với nỗi lo cơm áo gạo tiền, ông đã phải đành lòng bán đi một số những cổ vật trong đó. “Mới đây thôi, có một vật đẹp lắm tôi mua lại của cánh thuyền chài với hình dạng là những cánh sen đang bung nở. Các mặt đều có chạm khắc rồng rất tinh xảo mà máy móc bây giờ cũng không làm được. Tất cả đều được làm bằng chất liệu gì đó đen nhánh nhưng lại rất dẻo. Có người trả hơn 20 triệu đồng, tôi đành bán”, ông Kiên tâm sự.

Ông Kiên giới thiệu một số cổ vật cho khách.

Đó cũng là số tiền lớn nhất ông thu được từ một món đồ cổ ông sưu tầm được. Sau gần 20 năm “tích trữ”, nhà ông Kiên hiện đã đầy ắp những món đồ cổ được vớt lên từ dưới dòng sông Lục Nam. Một góc nhà được ông chưng những bình vôi, chiếc bát, chén, những chiếc bình đủ mọi hình dạng... Có những chiếc mượt mà với lớp men xanh mướt, có những chiếc mai mái, hoặc trắng ngần với lớp gốm nguyên sinh.

Mở chiếc tủ gỗ đặt giữa nhà là hàng trăm những chiếc rìu đá, dao đá, hòn đánh lửa… từ xù xì, mộc mạc cho đến nhẵn thín có thể soi gương được. Rồi lổng chổng bên cạnh là những bình toong, súng hỏa mai, thanh gươm hoen rỉ… Trang trọng lắm, ông đặt lên bàn uống nước là vài hình con rồng, con nghê, chó đá nhỏ nhắn, xinh xắn và đầy bí ẩn.

“Tôi bảo với mọi người là có đồ gì vớt được từ dưới sông này tôi mua hết, thậm chí cả những đồ vỡ, không bán được cho ai, tôi vẫn mua. Chính vì thế, ai có gì cũng mang bán cho tôi. Không có tiền, tôi đi vay bạn bè, người thân để mua. Vợ tôi ban đầu cho rằng tôi gàn dở khi bỏ tiền mua mấy thứ chả có giá trị gì. Nhưng lâu dần, bà thấy tôi đam mê mấy món đồ này quá nên đành phải chịu!”, ông Kiên nói.

Cũng theo ông Kiên, năm nay ông sẽ dành tiền để xây một ngôi nhà mới, trong đó sẽ dành riêng một phòng để trưng bày những cổ vật này với mong muốn những người đến thăm sẽ biết được một phần lịch sử thông qua những món đồ vớt lên từ đáy Lục giang.

Giật mình với những giá trị trầm tích

Đem câu chuyện của ông Kiên để tìm Giám đốc Bảo tàng tỉnh Bắc Giang Đỗ Tuấn Khoa, hóa ra ông Khoa không lạ gì người đàn ông này. “Tôi cũng đã cùng với một số nhà nghiên cứu lịch sử đến nhà ông Kiên nhiều lần rồi và giật mình bởi số lượng những cổ vật ở đây nhiều quá. Theo những đánh giá ban đầu của chúng tôi thì chúng hội tụ cả từ văn hóa Đông Sơn, thời Hán Đường, thời Bắc thuộc đến thời Lý Trần, Lê, Nguyễn…”, ông Khoa cho biết.

Ông Đỗ Tuấn Khoa, Giám đốc Bảo tàng Bắc Giang bất ngờ về một cổ vật ông mua được từ ông Kiên            

Theo ông Đỗ Tuấn Khoa, những cổ vật mà ông Kiên đang có phản ánh đúng lịch sử của vùng đất ấy. Đó là dấu tích của một vùng văn hóa lịch sử có từ lâu đời dọc theo sông Lục Nam. Trên địa chí thì làng Bòng nơi ông Kiên đang sinh sống như là một tiền tiêu đầu tiên nằm sát sông, xuôi một chút là vùng đất cổ Khám Lạng tiếp nối hệ thống của di tích Tây Yên Tử thời Lý -Trần.

Đặc biệt, trong những năm trước đây, tỉnh Bắc Giang đã 2 lần tổ chức khai quật những di chỉ cầu Từ, cách nhà ông Kiên không xa và đã phát hiện rất nhiều những dấu tích điển hình của thời Lý – Trần với những chân móng nhà, chùa, vật liệu xây dựng, điêu khắc, linh thú… “Đặc biệt là hiện vật thời Trần hiện hữu rất nhiều trong kho đồ cổ của ông Kiên. Đồ gốm đó không chệch đi đâu được, người am hiểu một chút về gốm có thể nhìn ra ngay gốm Lý, gốm Trần. Nó là những minh chứng bổ sung về một Bắc Giang có lịch sử văn hóa rất lâu đời”, ông Khoa nói. 

Tuy vậy, để có một cơ chế khuyến khích hợp lý cũng như quảng bá những giá trị từ những cổ vật được tìm thấy dưới dòng Lục Nam còn là cả một vấn đề phức tạp phía sau. “Khi Bảo tàng Bắc Giang lên làm việc với ông Kiên, chúng tôi cũng mong muốn khi ông phát hiện ra những vấn đề mới thì cần thông báo cho chúng tôi. Không loại trừ ông ấy phát hiện ra những hiện vật quý về khảo cổ học mà ta không biết thì rất tiếc, rất phí. Tất nhiên, còn một số hiện vật mình chưa thể kiểm chứng được nhưng đến nay có thể khẳng định là lòng sông Lục Nam chứa rất nhiều những lớp trầm tích lịch sử cần có một sự nghiên cứu công phu, khoa học”, ông Khoa nói.