Dựng cây nêu khẳng định chủ quyền

Nhà nghiên cứu Vũ Hồng Thuật cho rằng, ngày Tết nên dựng cây nêu trước nhà để khẳng định chủ quyền mảnh đất gia chủ ở, ma quỷ không thể xâm lấn.

Nhà nghiên cứu văn hóa tín ngưỡng dân gian (thuộc Bảo tàng DTH Việt Nam) - ông Vũ Hồng Thuật cho biết, cây nêu được dựng trước cửa nhà đánh dấu mốc mùa xuân mới đã đến. Dựng cây nêu, người dân cũng tin rằng, tà ma, xui xẻo sẽ bị xua đuổi.

Tuy vậy, ý nghĩa quan trọng nhất của cây nêu là khẳng định chủ quyền mảnh đất gia chủ ở, ma quỷ không thể xâm lấn.

Ông Thuật cho rằng, tục cây nêu ngày Tết có giá trị về văn hóa, giáo dục nhân cách sống con người. Bởi sự tích cây nêu gắn với cuộc đấu tranh giữ cái thiện với cái ác; thế giới con người và ma quỷ.... nên có ý  nghĩa giáo dục con người hướng thiện, không dám làm việc ác.

Ngày 23/1 (tức 23 tháng Chạp âm lịch), tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam diễn ra lễ dựng cây nêu ngày Tết. (Ảnh Hoàng Tuyết)

Tuy nhiên, khoảng vài chục năm trở lại đây, tục dựng cây nêu dần bị mai một. Nguyên nhân theo lý giải của nhà nghiên cứu Vũ Hồng Thuật: “Thời gian trước đây, chúng ta quan niệm cây nêu là mê tín dị đoan”.

Bên cạnh đó, dụng cụ để dựng cây nêu cũng không còn nhiều, ví dụ như cây tre để dựng không còn nhiều, khó tìm. Tiêu chuẩn chọn tre cũng khá khắt khe như cây mọc ở hướng đông, không có kiến, không cụt ngọn, không có tổ chim trên đó...

Nhà nghiên cứu Vũ Hồng Thuật (Ảnh Hoàng Tuyết)

Một lý do khác, đào quất hiện nay phổ biến cũng có ý nghĩa đuổi tà nên nhiều người chọn đào quất, lãng quên đi cây nêu. Tuy nhà nghiên cứu Vũ Hồng Thuật cho rằng: “Cây đào, quất chỉ có công năng trừ tà ma, không có ý nghĩa khẳng định chủ quyền như cây nêu”.

Hiện nay nhiều vùng khôi phục lại tục trồng cây nêu nhưng có “biến thể” bằng cách chặt cây tre nhỏ và cành lá tre cắm trước cửa nhà. Nhà nghiên cứu Vũ Hồng Thuật hy vọng tục trồng cây nêu quay trở lại trong đời sống người Việt.

Tại miền Bắc cây nêu thường được người Kinh dựng vào ngày 30 tháng Chạp âm lịch.

Cây nêu trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam có đặc điểm khá đa dạng tùy thuộc địa phương, phong tục, dân tộc... Thông thường, cây nêu được lấy từ cây tre dài khoảng 5-6 mét, được “trồng” (cắm, dựng) trước sân, chính giữa cửa nhà.

Trên ngọn cây được treo một vòng tròn nhỏ và nhiều vật dụng có tính chất biểu tượng thể hiện mong muốn, hy vọng của gia chủ vào năm đó.

Cây nêu được dựng cho đến ngày 7 tháng giêng âm lịch sẽ được làm lễ dỡ cây nêu xuống, gọi là ngày hạ nêu. Đây cũng là ngày người dân xuống đồng, bắt đầu vụ mùa mới...