Từ tướng trẻ tài cao của KGB đến kẻ lật mặt trong tình báo Liên Xô

Oleg Kalugin từng là một sỹ quan thông minh, tài năng của KGB, mới 40 tuổi đã được phong hàm thiếu tướng.

Từ tướng trẻ tài cao của KGB đến kẻ lật mặt trong tình báo Liên Xô - 1

Cựu tướng KGB Kalugin

Loạt bài này viết về một viên tướng tình báo bị coi là phản bội ở Liên Xô, cung cấp cho độc giả không chỉ những tư liệu hiếm về hoạt động của một nhân vật tình báo nổi danh mà còn một số những khía cạnh về cách thức hoạt động, những thông tin ít được biết tới trong nội bộ của tổ chức tình báo lừng danh KGB, trên nền những sự kiện lớn trước và ngay sau khi Liên Xô tan rã.

1. Đường công danh

Tháng 8/1991, tòa nhà trụ sở KGB ở trung tâm Moscow bị một bầu không khí ảm đạm bao trùm. Bên ngoài,bức tượng ông tổ ngành an ninh Liên Xô Felix Dzerzhinski đặt trên quảng trường trước trụ sở bị các lực lượng đối lập kéo sập xuống, còn trong hành lang của KGB xuất hiện một nhóm người kỳ quặc quần áo chỉnh tề, dẫn đầu là cựu thiếu tướng KGB Oleg Danilovich Kalugin.

Theo lời trung tướng Nikolai Leonov, Phó Tổng cục trưởng tình báo đối ngoại KGB Liên Xô (thời kỳ 1983-1991), nhóm người này đi dọc hành lang và xông bừa vào các phòng làm việc. “Khi đó tôi là Trưởng phòng phân tích tin tình báo của KGB Liên Xô, họ xông vào phòng làm việc của tôi và đòi lấy tài liệu. Tôi đứng dậy tiếp họ, và tất nhiên, tôi tuyên bố thẳng thừng rằng cơ quan này có quy định rõ ràng, tài liệu trong tay tôi, tôi sẽ sử dụng vũ khí để bảo vệ”, ông Leonov kể.

Sự xuất hiện của viên cựu thiếu tướng KGB Kalugin ở hành lang trụ sở KGB được coi là đòn trừng phạt và trả thù KGB vì đã làm hỏng tham vọng của ông ta để trở thành một trong những chủ nhân ông mới của đất nước.

Cuối những năm 1950 của thế kỷ trước, vào thời kỳ tự do được nới lỏng dưới sự lãnh đạo của Khrushev, tấm màn ngăn cách với phương Tây được gỡ bỏ, Liên Xô và Mỹ đã quay mặt lại với nhau. Liên Xô đã cử nhiều sinh viên, bao gồm cả nhân viên của các cơ quan đặc biệt Liên Xô, nghiên cứu sinh sang Mỹ trau dồi tiếng Anh.

Năm 1958, Liên Xô đã cử một đoàn sinh viên sang học theo ngành báo chí tại đại học Colombia Mỹ theo chương trình đào tạo của Quỹ học bổng Fulbright. Trong số này có sinh viên Alexandr Yekovlev, trợ lý tư tưởng tương lai của cựu Tổng thống Liên Xô M.Gorbachov trong công cuộc cải tổ Liên Xô và “sinh viên” Oleg Kalugin.

Từ tướng trẻ tài cao của KGB đến kẻ lật mặt trong tình báo Liên Xô - 2

Trụ sở cơ quan tình báo đối ngoại KGB

Theo nhà sử học Nikolai Dolgopolov, Oleg Kalugin khi đó là cán bộ sỹ quan thông minh, tài năng của KGB, trong vai một sinh viên tốt nghiệp Khoa ngôn ngữ, trường đại học tổng hợp quốc gia Leningrad. Trong vỏ bọc này, thượng úy, sỹ quan tình báo Oleg Kalugin của Tổng cục I KGB (Tổng cục tình báo của KGB) lên đường sang Mỹ thực tập, trải nghiệm ở địa bàn đối phương cho sự nghiệp sau này của sỹ quan tình báo trẻ.

Tại Mỹ, Kalugin với tư cách cán bộ tình báo dường như đã làm quen và thiết lập được quan hệ với một nhân viên của công ty chuyên nghiên cứu về nhiên liệu tên lửa và tuyển mộ được người này.

Người mà Kalugin tuyển mộ sau này được gọi là “điệp viên Cook”. Theo đại tá Victor Cherkashin, cựu chiến binh phản gián nước ngoài của Tổng cục I KGB Liên Xô, cơ quan tình báo đã đánh giá rất cao thành tích của Kalugin trong chuyến đi thực tập này.

Tuy nhiên, hơn 20 năm sau, các nhà phân tích KGB kết luận những thông tin mà Kalugin thu được từ phía Mỹ vào thời điểm mới sang Mỹ đều là “tin vịt”. Không ai dám chắc là Kalugin đã bị người Mỹ “tuyển” hay chưa, hay “tin vịt” này là cái gì?

Vấn đề này đã xảy ra tranh luận gay gắt. Theo đại tá Sergei Gorlenko, cựu sỹ quan FSB Liên bang Nga, đây là chuyện phức tạp, vì Kalugin chưa bị hỏi cung lần nào, ông ta cũng không hề thú nhận điều gì. Chỉ có một điều rất rõ ràng là sau vụ “chiêu mộ” điệp viên Cook, đường công danh của Oleg Kalugin lên như diều gặp gió.

Trung tướng Nikolai Leonov, cựu Cục trưởng Cục Phân tích KGB đánh giá, một tình báo viên trẻ tuổi ngay trong chuyến công tác ở nước ngoài đầu tiên tại Mỹ đã tuyển mộ một cơ sở thu tin tình báo khoa học kỹ thuật có giá trị, thì tất nhiên anh ta đã có trong tay một con át chủ bài để thăng tiến.

Từ tướng trẻ tài cao của KGB đến kẻ lật mặt trong tình báo Liên Xô - 3

Trung tướng tình báo Nikolai Leonov (ảnh) đánh giá Kalugin từ khi còn trẻ tuổi đã có trong tay một con át chủ bài để thăng tiến.

Mùa hè năm 1960, Oleg Kalugin được cử sang New York công tác với vai bình phong là phóng viên thường trú cơ quan đại diện chính thức của Đài tiếng nói Moscow Liên Xô bên cạnh Liên Hợp quốc. Tháng 2/1965, Kalugin đã leo lên được chức Tổ phó của tổ tình báo này, chuyên thu thập tin tình báo chính trị.

Năm 1970, sau khi trở về Liên Xô, Kalugin ngồi vào ghế Phó cục trưởng Cục phản gián nước ngoài, năm 1974 giữ chức vụ Cục trưởng Cục phản gián nước ngoài thuộc Tổng cục I của KGB.

Đại tá Victor Cherkashin, cựu chiến binh phản gián nước ngoài của Tổng cục I KGB Liên Xô nhận xét, Kalugin một con người thông minh, có kiến thức hiểu biết, đầy tham vọng và việc ông ta được bổ nhiệm giữ chức vụ Cục trưởng phản gián nước ngoài của Tổng cục I KGB là hoàn toàn xứng đáng.

Khi mới đầy 40 tuổi, Kalugin đã được phòng hàm Thiếu tướng, là một trong những tướng trẻ nhất của KGB khi đó. Ông ta diễn thuyết rất thu hút tại các hội nghị của ngành và cũng lên tiếng nhận xét thẳng thắn những đồng nghiệp của mình.

Khi nắm trọn lãnh đạo bộ phận phản gián nước ngoài của Tổng cục I KGB, Kalugin đề xuất lên lãnh đạo KGB nâng bộ phận này thành một cục riêng biệt. Khi đó Chủ tịch KGB là Yuri Andropov đánh giá cao đề xuất của một viên tướng tuổi trẻ tài cao, nên đã đồng ý với đề xuất này.

Chính vì vậy trong hệ thống cơ cấu của KGB xuất hiện Cục “K” với chức năng nhiệm vụ ngăn chặn các cơ quan đặc biệt nước ngoài tuyển chọn những công dân Liên Xô đang công tác, học tập ở nước ngoài, đặc biệt là tuyển lại những cán bộ tình báo của Liên Xô đang công tác ở nước ngoài.

Tuy nhiên cục “K” này cũng để lại tai tiếng như một tên hiến binh trong lực lượng tình báo của KGB. Bản thân Kalugin cũng thừa nhận rằng bộ phận do ông ta lãnh đạo giống như những thám tử “áo xám” nhằm thanh lọc những cán bộ cán bộ tình báo không được ưa chuộng. (Còn tiếp)

_________

Mời bạn đón đọc kỳ II, xuất bản vào lúc 11h ngày 11.11.2018, về tham vọng quyền lực của Kalugin và việc thành tích giả bị phơi bày khiến viên tướng trẻ này bị thất sủng, dẫn đến những thay đổi trong suy nghĩ và hành động về sau.