Mô hình chính quyền địa phương 2 cấp ở các nước vận hành thế nào?

Nhật, Hàn Quốc, Anh,.. đã vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp trong nhiều thập niên, thúc đẩy tính hiệu quả, mạnh mẽ của chính quyền cấp địa phương.

Nhiều nước ở châu Á và châu Âu vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hoạt động chặt chẽ, hiệu quả.

Nhật

Hệ thống hành chính của Nhật có ba cấp. Cấp cao nhất là chính quyền trung ương. Tiếp theo là hai cấp chính quyền địa phương. Chính quyền địa phương gồm cấp tỉnh và cấp hạt (hay còn gọi là đơn vị hành chính địa phương cấp cơ sở), theo tạp chí Xây dựng Đảng.

Tòa nhà quốc hội Nhật ở thủ đô Tokyo (Nhật). Ảnh: KYODO NEWS

Cấp tỉnh hiện nay có 47 đơn vị (giữ ổn định từ năm 1888 đến nay), trong đó Tokyo được gọi là đô (Tokyo-to), Hokkaido được gọi là "đạo" (do, như Hokkai-do), Kyoto và Osaka được gọi là "phủ" (fu, như Kyoto-fu, Osaka-fu) và 43 đơn vị cấp tỉnh (ken). Tuy nhiên, giữa các đô, đạo, phủ và tỉnh này không có phân biệt gì về mặt quyền hạn hành chính.

Các đơn vị hành chính cấp hạt gồm ba loại: Thành phố (shi), thị trấn (cho, machi) và làng (mura, son). Số lượng các đơn vị hành chính cấp tỉnh được giữ ổn định, trong khi đó cấp hạt có xu hướng thu gọn dần đầu mối qua các đợt hợp nhất, sáp nhập (tháng 4-1999, Nhật có 3.232 hạt, tháng 4-2006 có 1.820 hạt, tháng 4-2008 có 1.788 hạt, tháng 1-2022 có 1.718 hạt).

Với nỗ lực của việc cải cách hành chính, số lượng công chức địa phương giảm liên tục trong 21 năm qua, từ sau mức cao nhất là 3.280.000 người vào năm 1994 xuống 2.800.000 người tại thời điểm 1-4-2021 (giảm 15%). Trong tổng số công chức địa phương là 2.800.000 người, cấp tỉnh có 1.430.000 người và cấp cơ sở có 1.370.000 người.

Chính quyền địa phương có một hội đồng địa phương gồm các nghị sĩ được bầu (người dân bầu cử trực tiếp, nhiệm kỳ 4 năm, số lượng các nghị sĩ được quyết định dựa trên điều lệ của từng địa phương). Hội đồng địa phương có quyền lập pháp trong phạm vi luật pháp.

Hàn Quốc

Theo Hiến pháp năm 1987, chính quyền địa phương Hàn Quốc gồm hai cấp là chính quyền địa phương cấp cao và các đơn vị hành chính cơ sở (bao gồm các thành phố nhỏ hơn và huyện, gọi là chính quyền địa phương cấp thấp).

Chính quyền địa phương cấp cao bao gồm tám "đạo" (do - tỉnh), sáu "thành phố đô thị" (gwangyeoksi) nằm ngoài phạm vi quản lý của các tỉnh, một "đô thị đặc biệt" (teukbyeolsi - thủ đô Seoul), một "thành phố tự trị đặc biệt" (teukbyeol-jachisi - Sejong), và một "tỉnh tự trị đặc biệt" (teukbyeoljachi-do - đảo Jeju).

Số lượng chính quyền địa phương cấp thấp là 226 (75 thành phố (si), 82 huyện (gun) và 69 quận (gu).

Hàn Quốc cũng tập trung phân quyền cho các địa phương. Năm 1999, Luật Thúc đẩy Chuyển giao Quyền lực Trung ương đã thiết lập một khung phân quyền minh bạch hơn. Luật này đặt ra một "logic bổ trợ", bao gồm: ưu tiên chuyển giao các nhiệm vụ đồng thời; ưu tiên chuyển giao xuống cấp thấp nhất có thể; chuyển giao toàn bộ chính sách cho chính quyền địa phương; giới hạn vai trò của chính quyền trung ương vào các chính sách toàn quốc hoặc tiêu chuẩn hóa quốc gia.

Theo Luật này, các chính quyền địa phương chịu trách nhiệm về các nhiệm vụ được ủy thác (hoặc bắt buộc), được quy định bởi các luật cụ thể, và các nhiệm vụ tự chủ.

Người đứng đầu chính quyền địa phương và các thành viên hội đồng địa phương được bầu trực tiếp với nhiệm kỳ bốn năm. Người đứng đầu chính quyền địa phương có thể tái đắc cử tối đa ba nhiệm kỳ. Không có giới hạn về số nhiệm kỳ mà một thành viên hội đồng địa phương có thể phục vụ.

Hệ thống tự quản địa phương rất quan trọng như một phương tiện để hiện thực hóa mục tiêu dân chủ cơ sở thông qua sự tham gia của cư dân địa phương, theo trang web koreanculture.org.

Úc

Chính quyền địa phương của Úc được phân thành 2 cấp là tiểu bang (gồm 6 tiểu bang và 2 vùng lãnh thổ) và cơ sở (thường được gọi là thành phố, quận, thị trấn, hội đồng hoặc đô thị).

Hiến pháp của Úc không đề xuất một cách chính thức về hệ thống địa phương. Tùy thuộc vào từng bang mà việc thiết lập chính quyền địa phương có những quy định riêng.

Hội đồng Lập pháp (nghị viện) là cơ quan quyền lực cao nhất ở bang, đứng đầu là Thống đốc bang, có chức năng xem xét, soạn thảo và thông qua các đạo luật liên quan đến tiểu bang, cử ra thủ hiến bang. Chính quyền tiểu bang và lãnh thổ chịu trách nhiệm cho bất kỳ lĩnh vực nào không thuộc trách nhiệm của chính quyền liên bang. Bao gồm giáo dục, y tế, giao thông công cộng, nông nghiệp và đánh bắt cá, dịch vụ cộng đồng, luật pháp và trật tự, thể thao và giải trí, nguồn cung cấp nước, điện và khí đốt, cảnh sát và dịch vụ khẩn cấp.

Chính quyền địa phương thường giải quyết các nhu cầu của cộng đồng và có thể chịu trách nhiệm phát triển xây dựng, y tế công cộng, đường sá và vỉa hè địa phương, giải trí, các vấn đề môi trường địa phương, thu gom rác thải và dịch vụ cộng đồng, theo từ điển Bách khoa Britannica.

Na Uy

Na Uy sở hữu một nền dân chủ địa phương mạnh mẽ với hệ thống chính quyền địa phương được thiết lập vững chắc. Đạo luật Alderman năm 1837 lần đầu tiên xác định quyền hạn và trách nhiệm của chính quyền địa phương, theo trang regjeringen.no.

Cho tới năm 2021, Na Uy duy trì hệ thống hai cấp chính quyền địa phương, bao gồm 356 chính quyền đô thị (municipalities) và 11 chính quyền hạt (county). Cả cấp đô thị và hạt đều tổ chức bầu cử - nơi các đại diện dân cử chịu trách nhiệm trực tiếp trước cử tri.

Cả chính quyền đô thị và hạt đều có địa vị hành chính tương đương nhưng chịu sự giám sát từ chính quyền trung ương. Cơ quan giám sát chính của chính quyền trung ương đối với chính quyền địa phương là Thống đốc hạt (County Governor).

Chính quyền hạt chịu trách nhiệm quản lý giáo dục trung học phổ thông, phát triển vùng và quy hoạch tổng thể, quản lý đường bộ và hệ thống giao thông công cộng hạt, phát triển kinh tế, văn hóa, bảo tồn di sản và quản lý môi trường ở cấp vùng.

Trong khi đó, chính quyền đô thị đảm nhiệm quản lý giáo dục tiểu học và trung học cơ sở, vận hành nhà trẻ và mẫu giáo, cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu, chăm sóc người cao tuổi, người khuyết tật và dịch vụ xã hội. Chính quyền đô thị cũng có trách nhiệm quy hoạch địa phương, phát triển nông nghiệp, bảo vệ môi trường, quản lý đường sá và cảng biển địa phương, cung cấp nước sạch, xử lý nước thải và vệ sinh công cộng, đồng thời thúc đẩy phát triển văn hóa và doanh nghiệp.

Na Uy áp dụng mô hình chính quyền địa phương tổng quát (generalist local authority system), nghĩa là tất cả các đô thị và hạt đều thực hiện các nhiệm vụ giống nhau, bất kể quy mô hay dân số.

Dù trải qua nhiều cải cách, Na Uy vẫn duy trì hệ thống hai cấp chính quyền địa phương với chính quyền đô thị và chính quyền hạt, đảm bảo cơ chế hoạt động linh hoạt để đáp ứng nhu cầu phát triển và quản lý công hiệu quả.

Anh

Nhiều khu vực ở Anh áp dụng mô hình chính quyền địa phương hai cấp, nhưng không phải tất cả, theo trang gov.uk.

Hội đồng hạt (County Councils) là cơ quan lớn hơn, chịu trách nhiệm về giáo dục, phúc lợi xã hội, dịch vụ trẻ em, đăng ký khai sinh - tử và y tế công cộng. Trong khi đó, các hội đồng quận hoặc thị trấn (District hoặc Borough Councils) phụ trách các vấn đề như nhà ở, thu gom rác và xét duyệt hồ sơ quy hoạch.

Trụ sở Hội đồng hạt Surrey (miền đông nam Anh). Ảnh: HỘI ĐỒNG HẠT SURREY

Chính quyền quận và thị trấn cũng là đơn vị thu thuế hội đồng (Council Tax). Một phần số tiền này được giữ lại để vận hành các dịch vụ địa phương, phần còn lại được chuyển lên hội đồng hạt và các cơ quan khác như cảnh sát và cứu hỏa.

Như đã nói ở trên, không phải toàn bộ địa phương ở Anh vận hành mô hình chính quyền 2 cấp. Ở một số khu vực, chính quyền đơn nhất đảm nhiệm toàn bộ các dịch vụ trên (gọi là Unitary Authorities - một hội đồng quản lý tất cả dịch vụ công).

Tại London và một số đô thị, một số dịch vụ như phòng cháy chữa cháy, cảnh sát và giao thông công cộng do các cơ quan chung quản lý. Đơn cử, ở London, nhiệm vụ này thuộc về Chính quyền Đại London (Greater London Authority). Xứ Wales và Scotland đã loại bỏ hệ thống chính quyền địa phương hai cấp, thay thế bằng chính quyền đơn nhất.

Các nước châu Á đang “giàu có” lên

Trong khi Ấn Độ đang trên đà trở thành nền kinh tế 10.000 tỷ USD, thì Trung Quốc được dự báo sẽ chưa vượt qua Mỹ để trở thành nền kinh tế lớn nhất thế...

Bấm xem >>