Trên hòn đảo nhỏ phía dưới, những con bồ câu không hề biết rằng đàn cá nheo châu Âu (wel catfish) đang tiếp cận. Đột nhiên, một con cá lao khỏi nước, đớp một con bồ câu rồi lại lặn xuống với con mồi ngậm chặt trong miệng.

"Tôi biết cá voi sát thủ có thể nhảy lên bờ để săn hải cẩu, nhưng chưa từng thấy hành vi đó ở các loài cá khác", Santoul, nhà sinh thái học chuyên ngành cá tại Đại học Toulouse, chia sẻ. Santoul đã dành phần còn lại của mùa hè quan sát và ghi chép về hiện tượng này.

Cách đây gần một thập kỷ, người ta không có nhiều thông tin về loài cá nheo ở Tây Âu. Chúng được dân câu cá nhập về vào những năm 1970. Cá nheo châu Âu có thể dài đến 3 m và nặng đến gần 300kg. Sinh vật này là động vật bản địa Đông Âu, phát triển nhanh chóng ở 10 quốc gia thông qua các con sông tại Tây Âu và Nam Âu.

Trong môi trường sống bản địa, cá nheo không tạo ra mối nguy hại với môi trường tự nhiên vì chúng có thể bị săn hoặc nuôi lấy thịt. Các quần thể cá nheo phát triển tương đối ổn định suốt nhiều thập kỷ, chưa đe dọa đến các loài cá khác.

Nhưng ở môi trường sống khác, sinh vật ngoại lai phàm ăn này nhắm đến các giống cá di trú quan trọng và đang bị đe dọa, như cá trích Allis và cá hồi Đại Tây Dương. Đây là những loài mà quần thể tại châu Âu đang suy giảm số lượng nghiêm trọng, Santoul nói.

Santoul lo ngại rằng loài cá săn mồi này có thể xóa sổ nhiều giống cá bản địa Tây Âu, làm thay đổi vĩnh viễn hệ sinh thái vốn đang lao đao trước tác động từ những con đập, ô nhiễm nguồn nước và đánh bắt quá mức.

"Tác động tích lũy từ những tất cả các yếu tố này có thể dẫn tới sự sụp đổ của quần thể các loài cá trong 10 năm tới", Santoul cảnh báo.

Năm 1974, thợ câu cá người Đức đã thả hàng nghìn con cá nheo con xuống sông Ebro ở Tây Ban Nha. Những người câu khác cũng làm điều tương tự tại các con sông ở Tây Âu, giúp tạo điều kiện để sinh vật ngoại lai này phát triển.

Như những loài ngoại lai khác, cá nheo châu Âu sinh trưởng mạnh ở những dòng sông đã bị thay đổi bởi con người, nơi nước có nhiệt độ cao và nồng độ ôxy thấp, khiến nhiều loài bản địa khó sinh tồn. Cá nheo châu Âu lớn nhanh, tuổi thọ cao lên đến 80 năm và sinh sản dễ. Con cái có thể đẻ hàng trăm nghìn trứng mỗi lần.

Nhưng khả năng săn mồi mới là điều khiến chúng trở nên đáng sợ. Giống như các loài cá da trơn khác, cá nheo châu Âu có các giác quan phát triển, đặc biệt nhạy cảm với những chuyển động của con mồi.

Chúng cũng có khả năng "thích ứng nhanh chóng với các nguồn thức ăn mới", Santoul nói. Anh đã ghi lại cách loài cá này săn hến châu Á - một loài ngoại lai khác.

Cá nheo châu Âu đặc biệt nhắm tới những loài cá bơi từ đại dương vào những con sông để sinh sản, như cá hồi Đại Tây Dương hay cá mút đá biển và cá trích Alis. Chúng cũng học hỏi thêm những cách săn mồi chưa từng thấy ở môi trường sống mới, như đớp bồ câu trên cạn.

Trên sông Garonne của Pháp, những con cá nheo đôi khi nằm chờ trong hầm thông với nhà máy thủy điện để bắt cá hồi di cư. Cũng tại con sông này, cá nheo châu Âu học cách săn cá trích Alis vào ban đêm.

"Tất cả những nghiên cứu trên dẫn đến cùng một kết luận, rằng cá nheo châu Âu đã trở thành mối đe dọa lớn với các loài cá có tập tính di trú", Santoul nói.

Nhưng có một thứ mà cá nheo châu Âu không thể đe dọa, đó chính là con người. “Loài cá này không gây hại cho con người. Bạn có thể bơi ngay cạnh mà chúng tỏ ra vô hại”, Santoul nói.

Một ví dụ khác về những loài cá nước ngọt tàn phá môi trường tự nhiên như thế nào là cá rô sông Nile. Loài cá này du nhập tới hồ Victoria và các hồ Đông Phi khác phục vụ mục đích câu cá, gây sụt giảm số lượng nghiêm trọng của 200 loài cá bản địa chỉ sau 20 năm.

Thông thường, các quần thể cá nước ngọt cỡ lớn đang có xu hướng ngày càng giảm sút. Nhưng cá nheo châu Âu lại là ngoại lệ, vì chúng có khả năng thích ứng nhanh và sinh sản mạnh mẽ, nhà nghiên cứu Zeb Hogan nói.

Hogan là nhà thám hiểm của kênh National Geographic và là nhà sinh học về cá tại Đại học Nevada, Reno, Mỹ. “Toàn bộ hệ sinh thái nước ngọt cũng đang bị đe dọa nghiêm trọng, trong đó sự xâm nhập của các loài ngoại lai được xem là một nguyên nhân hàng đầu”, Hogan nói.

Các nhà khoa học cảnh bảo sự thay đổi sinh thái học do biến đổi khí hậu và sự thay đổi nhanh chóng của lượng mưa, có thể tạo ra điều kiện thích hợp hơn nữa để cá nheo châu Âu phát triển mạnh.

"Tác động của biến đổi khí hậu đến mỗi loài là khác nhau, với một số loài lạ có khả năng phát triển mạnh hơn so với loài bản địa", Rob Britton, chuyên gia nghiên cứu về các loài ngoại lai tại Đại học Bournemouth, Anh, nói.

Nhiều bằng chứng cho thấy cá nheo châu Âu, loài cần nhiệt độ nước trên 20 độ C để sinh sản, đang bắt đầu hiện diện đông đảo tại những con sông ở Bỉ và Hà Lan, Santoul nói.

Tại Pháp, các loài cá nheo cũng sinh sản gấp nhiều lần, do nước ngọt ở Pháp có khoảng thời gian ấm lên trong năm dài hơn.

Theo các nhà bảo tồn, hiện chưa có phương pháp săn bắt cá nheo châu Âu hiệu quả. Ngành câu cá đang phát triển mạnh ở Tây Ban Nha và Italia nhờ cá nheo, chính phủ và những người nuôi cá ở hai quốc gia này chưa có động thái muốn diệt trừ cá nheo.

Một vấn đề khác là người dân Tây Âu chưa có thói quen chế biến cá nheo làm thực phẩm. Santoul nhấn mạnh các quốc gia châu Âu cần hợp tác chặt chẽ hơn đển bảo tồn hệ sinh thái nước ngọt, cũng như quan tâm nhiều hơn đến các mối đe dọa với các loài cá di trú.

“Điều mà tôi lo ngại là số lượng những loài cá di trú ngày càng giảm vì cá nheo”, Santoul nói. “Nếu chúng ta không sớm có kế hoạch bảo tồn, sẽ là quá muộn để có thể cứu lấy quần thể các loài cá di trú”.