Vị hoàng đế bá chủ Châu Âu mắc sai lầm "nướng" 70 vạn quân ở Nga, khiến cả đế chế diệt vong

Hoàng đế Pháp Napoleon ở giai đoạn đỉnh cao quyền lực từng huy động gần 70 vạn quân xâm lược Nga nhưng cuối cùng nhận thất bại cay đắng, đặt dấu chấm hết cho Đệ nhất Đế chế Pháp mà mình thành lập.

Napoleon cầm trên tay vương miện, chính thức trở thành hoàng đế Pháp.

Sau khi nắm quyền lực vào năm 1799, hoàng đế Napoleon Bonaparte lập nên Đệ Nhất Đế chế Pháp. Ngày 2.12.1804, Napoleon chính thức được được Giáo hoàng Alexander VII làm lễ sắc phong tại Nhà thờ Đức Bà Paris, nhưng khi đến nghi thức đội vương miện thì Napoleon đã giật lấy từ tay giáo hoàng và tự đội lên đầu mình.

Napoleon nắm quyền trong bối cảnh nước Pháp có nhiều rối ren cả trong nước và ngoài nước. Hoàng đế Pháp chủ trương tiếp tục chiến tranh với các vương quốc châu Âu lúc bấy giờ.

Nắm quyền bá chủ châu Âu

Những chiến thắng ban đầu giúp Napoleon nắm quyền kiểm soát gần như toàn bộ châu Âu, thao túng các quốc gia khác. Napoleon sáp nhập hai vùng đất ngày nay là Bỉ và Hà Lan vào Pháp, nối tiếp sau đó là Italia, Croatia và Đức. Một số vương quốc ở Thụy Sĩ, Ba Lan được trao quyền tự trị.

Tây Ban Nha từng là đế quốc quyền lực vào thế kỷ 15, nhưng đến khi Napoleon xuất hiện thì cũng phải quy hàng. Dù vậy, các cuộc kháng chiến ở Tây Ban Nha vẫn diễn ra dai dẳng.

Một số nước khác như Áo, Phổ và Nga bị đánh bại đến mức trở thành đồng minh của Napoleon. Chỉ có Anh nằm ngoài tầm kiểm soát nhờ eo biển chiến lược chia cắt với châu Âu.

Năm 1806, Napoleon quyết định trừng phạt Anh bằng đòn cấm vận mang tên phong tỏa lục địa. Mục đích là đẩy nền kinh tế của Anh đến chỗ chết ngạt, ngăn cản hoạt động buôn bán của Anh với toàn bộ các nước trên lục địa châu Âu dưới quyền của Napoleon, bao gồm cả các quốc gia đồng minh

Nhưng các quốc gia châu Âu cũng chịu ảnh hưởng mạnh bởi lệnh cấm này. Đến năm 1810, Sa hoàng Alexander I của Nga “chịu hết nổi” vì thương mại rơi xuống mức thấp và giá trị đồng rúp giảm thê thảm, nên đơn phương ngừng thực thi cấm vận.

Phác họa cảnh Napleon rút khỏi Moscow, Nga.

Alexander I còn áp thuế mạnh các mặt hàng xa xỉ của Pháp để đáp trả việc Napoleon muốn kết hôn với một trong những chị em gái của mình. Alexander I cũng có những biện pháp đề phòng vì lo ngại Napoleon sẽ kích động chủ nghĩa dân tộc ở Ba Lan – quốc gia có mối thù truyền kiếp với Nga.

D.M.G. Sutherland, giáo sư sử học tại Đại học Maryland, Mỹ - người từng viết hai cuốn sách về thời Napoleon, nói: “Đến tận ngày nay, mối quan hệ thân mật giữa Pháp và Ba Lan vẫn còn nguyên vẹn”.

Napoleon từng coi Nga là đồng minh cốt lõi vì quốc gia này nằm cách xa trung tâm châu Âu, không có tranh chấp lãnh thổ với Pháp. Nhưng trước sự ngang ngạnh của Alexander I, Napoleon đã công khai ý định “dạy cho Sa hoàng Nga một bài học”.

Cuộc chiến tranh mù quáng

Năm 1812, hoàng đế Napoleon huy động một đội quân liên hợp từ tất cả các nước châu Âu, nằm dưới quyền chỉ huy duy nhất của một người là Napoleon. Đội quân này tiến vào lãnh thổ Nga vào ngày 24.6.1812.

“Đó là đội quân đa quốc gia của châu Âu lớn nhất kể từ các cuộc Thập tự Chinh”, sử gia Sutherland nói. Các thống kê lịch sử có phần khác nhau đôi chút, nhưng ước tính đội quân này có nòng cốt là 450.000 binh sĩ Pháp và tổng cộng là 685.000 binh sĩ. Đội quân này vượt sông Niemen để đối đầu với quân đội Nga khi đó chỉ có khoảng 200.000 người.

Gần 70 vạn quân của Napoleon được coi là một lực lượng rất lớn, ở thời đại mà các cuộc chiến tranh đã chuyển hoàn toàn từ cung và kiếm sang súng và pháo.

Trong cuộc Cách mạng Mỹ diễn ra trước đó vài chục năm, đội quân của Geogre Washington chỉ có 15.000 người

Mục tiêu của Napoleon là đánh nhanh thắng nhanh, buộc Alexander I phải ngồi vào bàn đàm phán. Với lực lượng đông đảo, không ngạc nhiên khi Grande Armée (đại quân Pháp) chiếm thành phố Vilna vào ngày 27.6, tức là 3 ngày sau khi phát động chiến tranh.

Nhưng ngay cả khi cuộc chiến diễn ra vào mùa hè, thời tiết cũng không ủng hộ Napoleon. Đêm nào quân Pháp cũng chứng kiến cảnh đồng đội bỏ mạng vì bệnh dịch. Lương thực để duy trì đội quân khổng lồ này cũng là thách thức lớn.

Đội quân thiện chiến của Napoleon không chịu nổi giá rét ở Nga.

Napoleon khi đó vẫn tự tin nói: “Ta đã vượt qua muôn màn khó khăn hơn khi chiến đấu với những kẻ mọi rợ ở phương bắc”.

“Thanh kiếm đã rút ra không thể thu hồi được nữa. Hãy đẩy người Nga về với băng giá để 25 năm nữa họ không còn can thiệp vào tình hình chính trị châu Âu”, Napoleon nói, theo History.

Đến cuối tháng 7, quân Nga tiếp tục chiến lược rút lui, đốt cháy tất cả những gì phải bỏ lại. Giữa tháng 8, người Nga thiêu rụi cả thành phố Smolensk. Nông dân cũng hưởng ứng bằng cách đốt cháy mùa màng để quân Pháp không lấy được bất cứ thứ gì.

“Dĩ nhiên là chiến lược thiêu rụi mọi thứ đã đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn đoàn quân Pháp duy trì sức mạnh”, David A. Bell, giáo sư sử học tại Đại học Princeton, nói.

Mùa hè nóng nực khiến binh sĩ Pháp mắc nhiều bệnh tật truyền nhiễm. Hàng ngàn người bỏ mạng ở Smolensk. Nhưng quân Nga chỉ thực sự quyết phòng thủ trong trận Borodino vào ngày 7.9.1812, cách Moscow khoảng 120km.

Trong trận này, quân Pháp và Nga không ngừng nã pháo vào nhau, bên này tấn công thì bên kia phòng ngự và ngược lại. Không giây phút nào tiếng súng ngừng lại.

Ước tính 70.000 binh sĩ của cả hai bên thiệt mạng chỉ trong một ngày. Thay vì chuẩn bị cho ngày thứ hai, người Nga rút lui, mở đường để Napoleon tiến vào Moscow.

Ngày 14.9.1812, đại quân Đức chiếm thủ đô Moscow và những gì trước mắt chỉ là lửa cháy khắp nơi. Đa số người dân đã sơ tán, thủ đô trống không chẳng còn gì.

Napoleon hạ lệnh đóng quân ở Moscow, chờ Alexander I đầu hàng. Suốt một tháng trời, Napoleon chờ đợi trong vô vọng, không một ai đầu hàng cả. Hoàng đế Pháp phải ra lệnh rút quân nếu không muốn chết rét trên đất Nga.

Napoleon qua đời sau 6 năm bị đưa đi lưu đày.

Đến thời điểm này, đội quân của Napoleon từ 70 vạn chỉ còn 10 vạn người. Đa số chết vì những lý do không liên quan đến chiến đấu, đào ngũ, hoặc đơn giản là đi lạc đường.

Napoleon muốn rút lui về phía nam để củng cố lực lượng, nhưng buộc phải lựa chọn con đường từng tiến quân, vì quân Nga áp dụng chiến thuật du kích. Mùa đông kéo đến khiến đội quân bách chiến bách thắng của Napoleon chết vì đói và rét. “Tình hình tồi tệ hết sức nhanh chóng”, Sheperd Paine, chủ tịch hiệp hội lịch sử thời Napoleon nói. “Quân Pháp đang chết mòn từng ngày”.

Cuối tháng 11, đại quân Pháp mới trở về nơi an toàn, khi qua cầu Berezina ở vùng đất ngày nay là Belarus. “Từ đây, gần như mỗi binh sĩ còn sống sót phải tự lo cho mình”, Paine nói.

Sau thất bại muối mặt của Napoleon, cả châu Âu đã nhận ra hoàng đế Pháp không phải là người bất khả chiến bại.

Các quốc gia như Áo, Phổ, Thụy Điển quay sang ủng hộ Anh và Nga. Sau này, Napoleon vẫn huy động được một đội quân đông đảo, nhưng không bao giờ đạt đến độ chuyên nghiệp và thiện chiến như 70 vạn quân từng xâm lược Nga.

Tháng 10.1813, Napoleon nhận lấy bại nặng nề trong trận Leipzig. Một năm sau, thủ đô Paris thất thủ, Napoleon bị bắt sống, bị đem đi lưu đày. Năm 1815, Napoleon một lần cuối cùng giành quyền lực bằng trận Waterloo nhưng bị liên quân Anh dẫn đầu đánh tan tác.

Bình luận về thất bại của Napoleon, nhà sử học David A. Bell nói: “Charles XII của Thụy Điển đã từng viễn chinh sang đất Nga nhưng thất bại, Napoleon cũng thất bại và sau này là Hitler. Dường như bất kỳ một cuộc xâm lược Nga nào cũng không thể thành công”.