Cuộc chiến giành quyền lực và tội ác kinh hoàng ở Sudan

Ngày 15-6-2023, hàng trăm người từ các bộ lạc không phải người Ả Rập đã bị bắn chết khi cố gắng rời khỏi Thủ phủ Tây Darfur của Sudan. Đây được cho là một trong những vụ thảm sát tồi tệ nhất trong lịch sử xảy ra nạn diệt chủng ở Sudan. Cuộc điều tra của Hãng tin CNN về sự việc ngày hôm đó phần nào làm sáng tỏ tội ác khủng khiếp nhưng đang bị che đậy này.

Cảnh thi thể nằm rải trên đường ở El Geneina, thủ phủ của Tây Darfur, Sudan ngày 16-6-2023

Cuộc nổi loạn nhằm giành quyền kiểm soát

Darfur đã bị tàn phá bởi một chiến dịch thanh lọc sắc tộc kéo dài hàng thập kỷ, lên đến đỉnh điểm vào đầu những năm 2000. Đến nay, Mohamed Hamdan Dagalo hay còn gọi Hemedti, hiện là chỉ huy của nhóm bán quân sự hùng mạnh có tên Lực lượng hỗ trợ nhanh (RSF) dường như có ý định “hồi sinh” chiến dịch đó trong một cuộc nổi loạn nhằm giành quyền kiểm soát Sudan.

Trước khi xung đột hiện tại nổ ra, ông Hemedti là nhân vật quyền lực thứ hai trong Chính phủ Sudan - đã liên minh với đối thủ của mình là Tướng Abdel Fattah al-Burhan, chỉ huy cao nhất của quân đội Sudan để “bóp nghẹt” một phong trào dân chủ đã giúp lật đổ Tổng thống Omar al-Bashir, sau đó cùng nhau lãnh đạo một cuộc đảo chính chống lại Chính phủ chuyển tiếp được quốc tế công nhận. Nhưng mối quan hệ của họ đã rạn nứt trong các cuộc thảo luận nhằm tích hợp RSF vào quân đội Sudan và khôi phục chế độ dân sự liên quan đến câu hỏi ai sẽ lãnh đạo dưới hệ thống phân cấp mới. Sự kình địch bùng lên thành giao chiến công khai, Darfur nổi lên như một “điểm nóng” xung đột. Ông Hemedti đã nỗ lực củng cố quyền kiểm soát đối với khu vực bất ổn, tiếp quản các cửa khẩu biên giới quan trọng để tăng cường nguồn cung cấp vũ khí từ bên ngoài, đồng thời tiến hành một cuộc tấn công tàn bạo vào các bộ lạc địa phương.

Nhiều ngày giao tranh, El Geneina - thủ phủ của bang Tây Darfuf rơi vào tay RSF cuối tháng 4-2023. Người dân địa phương có vũ trang đã chiến đấu chống lại RSF khi thành phố hứng chịu các cuộc tấn công và pháo kích liên tục. Bạo lực gia tăng vào đầu tháng 6, đỉnh điểm là vụ hành quyết Thống đốc Tây Darfur Khamis Abbakar vào ngày 14-6. Sau khi ông qua đời, đoạn video xuất hiện cho thấy ông Abbakar bị các chiến binh RSF bắt giữ. “Lần cuối cùng chúng tôi ghi nhận số người chết ở Geneina là 884 vào ngày 9-6” - một nhân viên nhân đạo địa phương từ El Geneina, người làm việc cho một tổ chức phi lợi nhuận phương Tây nói với CNN - “Sau ngày 9-6, đó là một câu chuyện khác. Người chết trở nên không đếm xuể.”

Những con đường rải đầy xác chết…

Đầu giờ sáng 15-6, hàng trăm gia đình đã tập trung tại Thủ phủ El Geneina của Tây Darfur với kế hoạch bỏ trốn khỏi nơi đang biến thành địa ngục với những tòa nhà hư hại và những con đường rải đầy xác chết. Thống đốc bang El Geneina vừa bị các nhóm dân quân Ả Rập hành quyết, khiến dân thường không còn lựa chọn nào khác ngoài việc chạy trốn.

Cư dân ồ ạt khởi hành từ phía Nam El Geneina, nhiều người cố gắng đến trụ sở quân đội Sudan gần đó, nơi họ nghĩ rằng có thể tìm thấy sự an toàn. Nhưng họ đã nhanh chóng bị RSF tấn công. Các nhân chứng cho biết, nhóm các gia đình chạy trốn gần như bị phục kích ngay lập tức. Sự cố lớn đầu tiên xảy ra trước Bệnh viện Sư phạm El Geneina, gần trung tâm thành phố. Ông Jamal Khamiss, luật sư từ El Geneina cho biết: “Các chiến binh có các loại vũ khí hạng nặng. Họ đứng trước mặt chúng tôi và xả đạn”. Jamal là người Masalit, một trong những bộ lạc lớn nhất ở Darfur. Ông may mắn sống sót trên đường rời khỏi El Geneina đến Chad khi thuyết phục được các chiến binh rằng ông thuộc nhóm dân tộc Tagoy nhờ thành thạo ngôn ngữ này.

Phần lớn những người sống sót sau khi thoát khỏi El Geneina đã tìm nơi ẩn náu ở thị trấn biên giới Adre của CH Chad, cách thành phố khoảng 35km. Vào ngày 15-6, thị trấn này tiếp nhận số lượng người di cư cao nhất trong một ngày, cùng với số thương vong cao nhất: 261 người kể từ khi xung đột Sudan nổ ra. Theo Tổ chức Bác sĩ Không Biên giới điều hành bệnh viện duy nhất ở Adre, số người bị thương đến bệnh viện vào ngày hôm sau thậm chí còn cao hơn là 387 người.

Tiến sĩ Papi Maloba, bác sĩ phẫu thuật duy nhất làm việc tại Adre vào ngày 15-6 nhớ lại, hầu hết các vết thương trên người nạn nhân do đạn bắn vào lưng, chân và mông. Nhiều người trong số những người bị thương là phụ nữ và trẻ em. “Tôi nhớ cái chết đầu tiên mà tôi chứng kiến là vào chiều 15-6, đó là một trẻ 2 tuổi bị bắn nhiều phát vào bụng”. Từ ngày 15 đến ngày 18-6, 112 phụ nữ đã được điều trị tại bệnh viện ở Adre vì các vết thương do đạn bắn hay bị đánh đập, hành hung. Một nửa trong số họ đã mang thai.

Trong khi đó, cũng trong sáng 15-6, khoảng 300 người đi về phía Đông tới một thung lũng được gọi là Wadi Kaja với hy vọng băng qua một con sông thường cạn nước để cố gắng thoát khỏi sự truy đuổi của RSF và các đồng minh. Nhưng theo những người chứng kiến và được chứng thực bằng hình ảnh vệ tinh, nước sông hôm đó dâng cao bất thường khiến rất nhiều người không biết bơi bị chết đuối. Ba nhân chứng tại Wadi Kaja cho biết, lực lượng dân quân đã bắn vào những người dưới nước, bao gồm cả trẻ em và người già, khi họ cố gắng bơi qua một cách tuyệt vọng.

Zahra Adam - một nhà hoạt động vì nữ quyền từ El Geneina kể, cô đã cứu 2 cậu bé khỏi chết đuối. “Tôi đã cố quay video nhưng có một người đàn ông có vũ trang ở phía sau nên không thể. RSF bao vây chúng tôi. Họ ở khắp mọi nơi”. Các video quay cảnh thi thể chất đống được chia sẻ trên mạng xã hội vào đầu tuần đó cũng được định vị ở khu vực này, cho thấy đây là địa điểm mà tội ác lặp đi lặp lại. “Hơn 1.000 người đã thiệt mạng vào ngày 15-6. Tôi là người đi thu thập các thi thể vào ngày hôm đó” - một nhân viên nhân đạo địa phương yêu cầu giấu tên cho biết. Theo người này, nạn nhân được chôn trong 5 ngôi mộ tập thể trong và xung quanh thành phố. Ông khẳng định, ngày 15, 16 và 17-6 là những ngày đẫm máu nhất ở Geneina.

Một video tuyên truyền được RSF chia sẻ trên kênh YouTube chính thức của tổ chức này vào ngày 2-7 đã chứng thực thêm cáo buộc về các vụ thảm sát ở El Geneina. Đoạn phim cho thấy chỉ huy RSF Tây Darfur, Tướng Abdelrahman Juma - người cũng xuất hiện trong video bắt cóc Thống đốc Tây Darfur - giám sát một chiến dịch “dọn dẹp” trong thành phố. Người ta thấy trong video Juma cảm ơn các thành viên của Hội Trăng lưỡi liềm đỏ Sudan (SRC) vì sự giúp đỡ của họ. Một số người trong video mặc bộ đồ bảo hộ và đeo găng tay. Đoạn video được thực hiện cách Wadi Kaja khoảng 300m, phần nào cho thấy có thể các thành viên SRC đã tham gia vào việc chôn cất nạn nhân. Tuy nhiên, bảo mật là chìa khóa để duy trì tính trung lập các tổ chức nhân đạo trong thời gian xung đột nên không chắc họ sẽ xác nhận hoặc chia sẻ bằng chứng về các vụ thảm sát đó.

Người tị nạn từ cuộc xung đột Sudan được nhân viên Tổ chức Bác sĩ không biên giới điều trị tại bệnh viện Adre, CH Chad ngày 15-6-2023

Lối thoát nào cho cuộc xung đột?

Theo Liên hợp quốc, hơn 1 triệu người đã chạy trốn khỏi Sudan sang các nước láng giềng kể từ tháng 4-2023, khi giao tranh đẩy đất nước này vào cuộc nội chiến. Báo cáo của Tổ chức Di cư Quốc tế ngày 15-8 cho biết, cuộc xung đột ở Sudan đã khiến hơn 3,4 triệu người phải sơ tán. Bà Elizabeth Throssell, phát ngôn viên của Cao ủy Nhân quyền, cho biết trong một cuộc họp báo ở Geneva: “Thi thể nhiều người thiệt mạng chưa được thu thập, xác định danh tính hoặc chôn cất nhưng ước tính rằng hơn 4.000 người đã thiệt mạng”.

“Tình hình đang vượt khỏi tầm kiểm soát. Chúng tôi kêu gọi chấm dứt chiến sự ngay lập tức. Người dân Sudan cần hòa bình và tiếp cận bình đẳng với cứu trợ nhân đạo. Và cộng đồng quốc tế phải đẩy mạnh ngay, tham gia ở tất cả các cấp và hành động để đưa Sudan trở lại đúng hướng và chấm dứt chiến tranh” - Tổ chức Di cư Quốc tế kêu gọi.

Trong một bài phát biểu hôm 14-8, chỉ huy quân đội, Tướng Abdel Fattah al-Burhan đã cáo buộc RSF muốn “đưa đất nước trở lại thời kỳ trước khi có Nhà nước hiện đại và phạm mọi tội ác không thể tưởng tượng được”. RSF lại cáo buộc quân đội cố gắng giành toàn bộ quyền lực dưới sự chỉ đạo của những người trung thành với cựu Tổng thống Omar al-Bashir. Những nỗ lực do Ảrập Saudi và Mỹ dẫn đầu nhằm đàm phán hướng tới lệnh ngừng bắn ở Sudan đã bị đình trệ. Trong khi đó, các tổ chức nhân đạo vẫn phải vật lộn để cung cấp cứu trợ trong bối cảnh mất an ninh, cướp bóc và các rào cản quan liêu.

Sự cố mất liên lạc viễn thông và việc hủy mọi chuyến bay của các nhóm viện trợ quốc tế khiến khu vực Darfur, cực Tây Sudan gần như bị cắt đứt với thế giới bên ngoài. Nhưng tin tức về vụ thảm sát ngày 15-6-2023 vẫn lan ra khỏi khu vực. Bằng chứng cho thấy, nhóm bán quân sự RSF và các đồng minh đã thực hiện một chiến dịch giết người và bạo lực tình dục trên diện rộng và chưa từng có trong nhiều thập kỷ. Mặc dù vậy, người phát ngôn chính thức của RSF nói rằng họ “dứt khoát” bác bỏ các cáo buộc.

Nguồn: [Link nguồn]Nguồn: [Link nguồn]