Bí ẩn chết chóc: Tác chiến điện tử định hình chiến sự Nga-Ukraine

Tác chiến điện tử là một khía cạnh quan trọng trong cuộc chiến Nga-Ukraine, song các chỉ huy quân sự thường tránh thảo luận vì sợ gây nguy hiểm cho các chiến dịch nếu bí mật bị tiết lộ.

Theo hãng tin AP, trên các chiến trường của Ukraine, một hành động đơn giản là bật nguồn điện thoại di động cũng có thể gây ra cảnh chết chóc. Radar pháo binh và điều khiển máy bay không người lái từ xa cũng có thể gây ra những trận mưa pháo kích.

Đây là tác chiến điện tử, một khía cạnh quan trọng nhưng vô hình trong cuộc chiến giữa Nga và Ukraine. Các chỉ huy quân sự phần lớn tránh thảo luận về vấn đề này vì sợ họ sẽ gây nguy hiểm cho các chiến dịch nếu tiết lộ bí mật.

Nga chiếm ưu thế

Công nghệ tác chiến điện tử nhắm vào các hệ thống thông tin liên lạc, định vị và dẫn đường để xác định vị trí, làm mù, đánh lạc hướng đối phương và giáng đòn sát thương trực tiếp. Hình thức tác chiến này được sử dụng để chống lại pháo binh, máy bay chiến đấu, tên lửa hành trình, máy bay không người lái và nhiều loại vũ khí khác. Quân đội cũng sử dụng tác chiến điện tử để bảo vệ lực lượng của họ.

Theo AP, tác chiến điện tử là lĩnh vực mà Nga được cho là có lợi thế rõ ràng khi tham chiến. Vì một số lý do, năng lực tác chiến điện tử của Moscow hầu như không được nhìn thấy trong giai đoạn đầu của cuộc chiến khi quân Nga vẫn hướng mục tiêu vào thủ đô Kiev của Ukraine.

Các hệ thống tác chiến điện tử Palantin-K EW của Nga trong một cuộc diễn tập ở vùng Voronezh, Nga hồi năm 2021. Ảnh: BỘ QUỐC PHÒNG NGA

Tuy nhiên, chiến thuật tác chiến này đã trở thành một nhân tố cực kỳ quan trọng trong các cuộc giao tranh ác liệt ở miền đông Ukraine. Đây là khu vực mà Nga dễ vận chuyển thiết bị tác chiến điện tử đến gần chiến trường hơn do tuyến đường tiếp tế ngắn hơn và dễ bảo vệ hơn.

“Họ đang làm nhiễu mọi thứ mà hệ thống của họ có thể tiếp cận. Chúng tôi không thể nói rằng họ thống trị, nhưng họ cản trở chúng tôi rất nhiều” - một quan chức giấu tên của Aerorozvidka - đội trinh sát thuộc lực lượng điều khiển phương tiện bay không người lái Ukraine cho biết.

Ukraine đã đạt được một số thành công trong việc chống lại các nỗ lực tác chiến điện tử của Nga. Lực lượng Kiev đã thu giữ được một số thiết bị phần cứng quan trọng và tiêu diệt ít nhất hai đơn vị tác chiến điện tử di động đa phương tiện của Moscow

Theo AP, khó có thể đánh giá được năng lực tác chiến điện tử của Ukraine. Các nhà phân tích cho rằng năng lực của Ukraine đã được cải thiện đáng kể kể từ năm 2014, khi Nga sáp nhập Crimea và cuộc nổi dậy của phe ly khai ở miền đông Ukraine, song vẫn có những bước lùi.

Tuần trước, Nga tuyên bố họ đã phá hủy một trung tâm tình báo điện tử của Ukraine ở thị trấn Dniprovske, miền đông nam nước này. Tuyên bố không thể được xác nhận một cách độc lập và các quan chức Ukraine cũng không đưa ra bình luận.

Ukraine cũng đã sử dụng hiệu quả công nghệ và thông tin tình báo của Mỹ và các thành viên khác của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Phía Mỹ nói rằng tin tình báo đã giúp Ukraine đánh chìm tàu tuần dương Moskva của Nga, nhưng Moscow nói rằng tàu chìm do hỏa hoạn.

Các hoạt động cơ bản của tác chiến điện tử

Chiến tranh điện tử có ba yếu tố cơ bản: thăm dò, tấn công và bảo vệ.

Đầu tiên, thông tin tình báo được thu thập bằng cách định vị các tín hiệu điện tử của đối phương. Khi tấn công, "nhiễu trắng" vô hiệu hóa các hệ thống của đối phương, bao gồm hệ thống liên lạc vô tuyến và điện thoại di động, radar phòng không và pháo binh. Bước tiếp theo sẽ là “đánh lạc hướng” dẫn đến việc đạn sẽ bắn trượt mục tiêu.

Ông Laurie Buckhout - cựu chỉ huy tác chiến điện tử của quân đội Mỹ - cho biết: “Chiến đấu trên chiến trường hiện đại mà không có dữ liệu thực sự khó khăn. Việc gây nhiễu có thể làm mù và điếc máy bay rất nhanh và điều này rất nguy hiểm, đặc biệt trong trường hợp bạn mất hệ thống định vị và radar khi đang bay với tốc độ 965 km/giờ”.

Tất cả những điều đó giải thích những bí ẩn xung quanh tác chiến điện tử.

Ông James Stidham - chuyên gia bảo mật từng làm cố vấn cho Bộ Ngoại giao và Bộ An ninh Nội địa Mỹ - cho biết: “Đây là một lĩnh vực cực kỳ phức tạp vì nó phụ thuộc nhiều vào các công nghệ tiên tiến, nơi lợi ích thu được có thể bị sao chép và xóa rất nhanh”.

Ukraine đã học được những bài học đắt giá về tác chiến điện tử vào năm 2014 và 2015, khi Nga áp đảo lực lượng Kiev bằng hình thức tác chiến này. Theo AP, một sĩ quan Ukraine nói với ông Christian Brose - người từng là trợ lý của cố Thượng nghị sĩ Mỹ John McCain - về việc Nga đã lừa một chỉ huy gọi lại cho mẹ anh như thế nào. Nga đã xác định vị trí của anh ngay giữa cuộc gọi và giết anh ta bằng tên lửa dẫn đường, theo những gì ông Brose đã viết trong cuốn sách “The Kill Chain” (Tạm dịch: Chuỗi giết người).

Mỹ cũng đã từng đối mặt với hoạt động tác chiến điện tử của Nga ở Syria. Vào năm 2018, ông Raymond Thomas - người đứng đầu lực lượng đặc nhiệm Mỹ ở Syria - đã nói về việc hệ thống liên lạc của các phi công Mỹ thường xuyên bị "đánh sập" ra sao ở Syria, môi trường tác chiến điện tử "hung hãn nhất hành tinh”. Các hệ thống tiên tiến của Nga được thiết kế để làm mù hệ thống kiểm soát và cảnh báo trên không cũng như tên lửa hành trình và vệ tinh do thám của Mỹ.

Nga-Ukraine cạnh tranh khốc liệt trong tác chiến điện tử

Trong cuộc chiến hiện nay, chiến tranh điện tử đã trở thành lĩnh vực cạnh tranh khốc liệt.

Aerorozvidka đã điều chỉnh máy bay không người lái được trang bị camera để xác định chính xác vị trí của kẻ thù và thả súng cối cũng như lựu đạn. Lực lượng này cũng xâm nhập để làm nhiễm độc, vô hiệu hóa thiết bị điện tử của đối phương và thu thập thông tin tình báo.

Các quan chức Ukraine cho biết khả năng tác chiến điện tử của họ đã được cải thiện hoàn toàn kể từ năm 2015, bao gồm việc sử dụng thiết bị liên lạc được mã hóa của Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ để giành lợi thế chiến thuật. Theo AP, Ukraine đã tiến bộ rất nhiều, thậm chí đã xuất khẩu một số công nghệ của họ.

Trung tá Tyson Wetzel - một thành viên Lực lượng Không quân Mỹ tại Hội đồng Đại Tây Dương - cho biết Nga đã gây nhiễu hệ thống định vị vệ tinh (GPS) ở các khu vực từ Phần Lan đến biển Đen. Ông Frank Backes - Giám đốc điều hành của công ty quốc phòng Kratos Defense có trụ sở tại California (Mỹ) - cho biết việc gây nhiễu của Nga cũng đã làm gián đoạn việc phát sóng truyền hình ở Ukraine.

Tuy nhiên, trong những ngày đầu chiến sự, hoạt động tác chiến điện tử của Nga kém hiệu quả hơn so với dự đoán. Đây có thể là một trong những nguyên nhân khiến Moscow không tiêu diệt được đủ số đơn vị radar và phòng không của Kiev để giành ưu thế trên không. Bộ Quốc phòng Nga đã không trả lời yêu cầu bình luận.

Theo AP, hiện chưa rõ Nga sở hữu bao nhiêu tài sản tác chiến điện tử. Lầu Năm Góc cho biết có khoảng 110 nhóm tác chiến của Nga đang ở Ukraine. Mỗi nhóm có 1.000 quân và được cho là có một đơn vị tác chiến điện tử.

Điện Kremlin cũng tuyên bố có hơn 1.000 máy bay không người lái đa năng cỡ nhỏ Orlan-10 mà nước này sử dụng để trinh sát, xác định mục tiêu, gây nhiễu và đánh chặn điện thoại di động.

Ông Samuel Bendett - chuyên gia tại Trung tâm Phân tích Hải quân (Mỹ) - cho biết: “Nga đã mất khoảng 50 chiếc Orlan-10 trong cuộc chiến, nhưng những gì họ mất có thể chỉ là một phần nhỏ của số máy bay đang hoạt động”.

Sức mạnh phương tiện bay của Ukraine lại không rõ ràng. Hiện 2.200 vệ tinh quỹ đạo thấp của hệ thống Starlink thuộc sở hữu của tỉ phú Elon Musk đã cung cấp internet băng thông rộng cho hơn 150.000 trạm mặt đất của Ukraine. Cắt đứt những kết nối đó là một thách thức đối với Nga do việc làm nhiễu các vệ tinh quỹ đạo thấp khó hơn hơn nhiều so với các vệ tinh ở quỹ đạo cao.