Tạm trữ lúa gạo: Liệu có lợi cho dân?

Trông chờ gì ở những đợt thu mua tạm trữ lúa gạo khi chính sách này chỉ có thể tiêu thụ được 1 triệu tấn so với sản lượng mấy triệu tấn/mùa của nông dân?

Hết tháng 3-2014, toàn vùng ĐBSCL thu hoạch hơn 1 triệu ha lúa với khoảng 8,5 triệu tấn, tương đương 4,3 triệu tấn gạo hàng hóa. Hiện Ngân hàng Nhà nước cũng đã dành 8.000 tỉ đồng tín dụng ưu đãi cho các doanh nghiệp (DN) trong việc triển khai chương trình thu mua tạm trữ lúa gạo theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Tuy vậy, chính sách này không được kỳ vọng nhiều.

Nên hỗ trợ trực tiếp cho nông dân

Thông báo từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT) cho biết giá thành sản xuất bình quân vụ Đông Xuân năm nay vào khoảng 3.769 đồng/kg. Như vậy, để nông dân có lãi 30% thì DN phải mua hơn 4.800 đồng/kg.

Ông Lê Văn Lam (ngụ tỉnh Đồng Tháp) cho biết trong vài ngày gần đây, khi vừa có thông tin về việc thu mua tạm trữ lúa gạo thì giá lúa trong vùng tăng nhẹ và đang đứng ở mức 4.450 đồng/kg đối với loại lúa thường IR50404 nên nông dân khó đạt lợi nhuận 30%.

Thương lái thu mua lúa tươi của nông dân ĐBSCL

Theo tính toán của ông Lam, với giá hiện tại, mỗi hecta nông dân chỉ lời khoảng 2 triệu đồng. Một gia đình có 4 nhân khẩu thì mỗi người chỉ có 500.000 đồng để sống trong 3 tháng. Còn theo ông Nguyễn Lợi Đức (ngụ tỉnh An Giang), chính sách thu mua tạm trữ lúa gạo tuy tác động tốt trong lúc giá lúa sụt giảm nhưng chỉ tiêu thu mua quá ít và chưa kịp thời nên nhiều nông dân không được thụ hưởng, nhất là khi thu hoạch trễ.

Điều bất hợp lý lớn nhất là ngành nông nghiệp luôn khuyến khích nông dân trồng lúa thơm, lúa chất lượng cao nhưng lại khó tìm đầu ra và giá lúa này cũng chỉ hơn lúa thường khoảng 300 đồng/kg.

“Theo tôi, nhà nước hỗ trợ trực tiếp nông dân về vốn để đầu tư sản xuất cũng như tạm trữ lúa gạo thay vì phải giao cho DN xuất khẩu. Nếu có thể được, tôi đề nghị cho nông dân được hỗ trợ vốn chuyển đổi cây trồng để nhằm giảm áp lực cho cây lúa” - ông Đức đề xuất.

Chỉ là giải pháp tạm thời

Theo nhiều chuyên gia, chính sách thu mua tạm trữ lúa gạo đã bộc lộ nhiều bất cập từ lâu nhưng chưa được khắc phục. Đó là mỗi khi giá gạo xuất khẩu tăng hay giảm thì nông dân đều thiệt. Chính phủ chi ra hàng ngàn tỉ đồng nhưng người trồng lúa chưa được hưởng lợi gì nhiều, chủ yếu tập trung vào DN và thương lái.  Và có chăng cũng chỉ là hạn chế giá lúa rớt dưới 4.000 đồng/kg khi thu hoạch rộ.

Chính vì vậy mà trước đây, lãnh đạo nhiều tỉnh, thành ở ĐBSCL kiến nghị Chính phủ nên chuyển cho các địa phương chủ động trong thu mua tạm trữ để tạo điều kiện cho nông dân và DN chủ động định hướng trong thu hoạch, tiêu thụ lúa hàng hóa. Thế nhưng, sau đó Chính phủ giao cho Hiệp hội Lương thực Việt Nam phối hợp với địa phương phân chia chỉ tiêu cho các DN có điều kiện tham gia thu mua tạm trữ.

Ông Huỳnh Văn Gành, Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Kiên Giang, cho biết mục đích của chương trình thu mua tạm trữ là rất rõ ràng và nhằm kích cầu lúa hàng hóa trong dân. Tuy nhiên, đây cũng chỉ là giải pháp tạm thời trong tình hình thị trường xuất khẩu đang gặp nhiều khó khăn vì tổng sản lượng lúa trong tỉnh này đã lên đến hơn 2,4 triệu tấn nhưng mỗi năm các DN trên địa bàn chỉ được phân bổ chỉ tiêu thu mua hơn 84.000 tấn.

Theo ông Nguyễn Thanh Hùng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp, chính sách mua tạm trữ vẫn cần thiết nhưng phải điều chỉnh cho phù hợp. Bởi hiện tại, nông dân đã thu hoạch hơn 55% diện tích trong khi các DN thì chờ phân bổ chỉ tiêu thu mua. Tình trạng này cũng giống như những gì đã diễn ra trong vụ Đông Xuân năm 2013.

GS-TS Võ Tòng Xuân cho rằng việc mua tạm trữ lúa chỉ là giúp cho nông dân bán được lúa nhưng với giá thấp. Trong khi đó, DN nhận tiền rồi để đó hoặc chậm mua lúa. Đến khi mua xong rồi chờ giá lên để bán kiếm lời. Vì thế, nhà nước phải bắt buộc DN mua lúa cho nông dân theo hướng có lãi 30% và nếu như DN lỗ thì nhà nước cũng phải gánh khoản này.

Kế đến là nên vận động nông dân tham gia vào HTX để trở thành “nông dân lớn” với sự hỗ trợ vốn, khoa học kỹ thuật để họ cùng làm chung một loại giống lúa, cùng làm theo một quy trình chuẩn. Để từ đó, DN cũng có nguồn gạo bảo đảm chất lượng đồng nhất cho chế biến xuất khẩu; cùng với đó là chuyển đổi một phần diện tích lúa sang trồng các loại cây khác hiệu quả hơn. Nếu làm được những điều này thì sẽ không cần thiết phải thu mua tạm trữ nữa để làm gì. 

Kỳ tới: Tạm trữ lúa gạo: Người dân không được bảo vệ