Quản vốn Nhà nước: Phải là những người kinh doanh thực sự!

Vấn đề cốt lõi của doanh nghiệp nhà nước đó là “đồng tiền, bát gạo không gắn liền với khúc ruột, máu thịt của người quản lý”. Lựa chọn mô hình tổ chức nào để xử lý tốt mối quan hệ này và bảo toàn đồng vốn Nhà nước hiệu quả trở thành điều được Chính phủ, các cấp ngành quan tâm, mổ xẻ.

Quản theo thị trường hay hành chính?

Ông Nguyễn Quyết Tiến, Phó Cục trưởng Cục Tài chính DN đặt vấn đề: suốt 30 năm qua, chúng ta đã đưa về mô hình quản lý tập trung nhưng sau đó không phù hợp nên lại đưa ra phân tán, đưa về mô hình tập đoàn, tổng công ty.

“Quản lý Nhà nước đòi hỏi theo đúng luật, minh bạch công khai, còn quản lý theo chủ sở hữu dễ dàng hơn. Hiện vốn Nhà nước còn hơn 1,3 triệu tỷ đồng. Nếu quản lý không tốt sẽ có vấn đề; nhưng nếu khai thông sẽ hiệu quả”, ông Tiến nói.

Cữ này tuần trước, tại hội thảo về mô hình quản lý vốn nhà nước, GS - TS Nguyễn Công Nghiệp, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài chính cũng chia sẻ thông tin khiến hội thảo phải suy nghĩ. Theo GS Nghiệp, năm 1995 chúng ta đã từng thành lập Tổng cục Quản lý vốn Nhà nước tại DN. Tổng cục này sau đó tồn tại được 4 năm đến 1999 thì giải thể. Và đưa về mô hình Cục Quản lý DN (hiện đang hoạt động) còn 1 số DN thì đưa lại về mái nhà xưa. Mãi đến 2003-2005 mới thành lập mô hình DN quản lý vốn Nhà nước đó chính là Tổng Cty kinh doanh vốn Nhà nước (SCIC).

Theo nhiều chuyên gia, cần một mô hình quản lý vốn nhà nước gọn nhẹ không cồng kềnh.

Về đề xuất thành lập ủy ban mới, phân tích của TS Lê Đăng Doanh chỉ ra, ưu điểm của mô hình này là khắc phục được hiện tượng “vừa đá bóng, vừa thổi còi”, giải phóng các bộ, ngành khỏi nhiệm vụ quản lý DNNN và đại diện chủ sở hữu, khắc phục các biểu hiện của “lợi ích nhóm”. Tuy nhiên, nhược điểm là chuyển nhiệm vụ hành chính từ nhiều bộ vào một “siêu Ủy ban” hành chính khác.

“Sẽ là một thách thức rất lớn đối với đội ngũ lãnh đạo và cán bộ của ủy ban đầy quyền lực này trước những cám dỗ quá lớn. Một lo ngại khác là khối tập đoàn, tổng công ty quá lớn, đa dạng, quản lý số vốn rất lớn, lại kinh doanh trong môi trường đầy biến động hiện nay mà chế độ tự chủ tài chính, tự chịu trách nhiệm chưa rõ ràng, rất có thể dẫn đến tình trạng “quá tải” của ủy ban”, TS Doanh lưu ý.

Trò chuyện với Tiền Phong, chủ tịch HĐTV một DNNN than: làm DNNN, lo quản lý vốn sao cho tăng trưởng không thất thoát đã là một việc khó. Nhưng lo làm đúng quy định của pháp luật còn khó hơn.”Cái khó nhất mà bất cứ lãnh đạo DNNN lớn nào đều “thấm” đó là phải thực hiện đúng qui trình tất cả các việc điều hành, nhiều khi nhìn cơ hội đến và đi qua mà đành chịu.

“Đã đến lúc những lãnh đạo DNNN rất mong cơ chế điều hành sòng phẳng. Điều này chỉ làm được khi thực hiện quản lý với tư duy doanh nghiệp theo cơ chế thị trường chứ không phải nặng về hành chính”. Vị này nói.

Đẻ thêm “siêu” bộ sẽ cồng kềnh

Cần thành lập một tổ chức kinh doanh đúng nghĩa là đề xuất của TS Quách Mạnh Hào, người có nhiều năm kinh nghiệm trên TTCK Việt Nam. Điều quan trọng theo TS Hào, trong mô hình này là sự tách biệt giữa yếu tố nhà nước-làm chính sách và giám sát, với yếu tố kinh doanh - tạo ra giá trị cho cổ đông.

“Nhà nước là cổ đông thì người đại diện cổ đông nhà nước cũng là cổ đông, nhưng khác cổ đông thông thường ở chỗ, họ là một người làm thuê. Thông lệ đơn giản nhất cho việc này là thuê người giỏi về lĩnh vực kinh doanh của doanh nghiệp làm đại diện, đãi ngộ cho họ xứng đáng. Chính phủ chỉ cần giám sát kết quả kinh doanh của công ty đầu tư đó thông qua các chỉ tiêu định trước, trong đó có lợi nhuận nộp ngân sách”, ông Hào khẳng định.

Ông Hào cũng lưu ý để quản lý vốn nhà nước hiệu quả, cần thành lập một tổ chức kinh doanh đúng nghĩa. Tổ chức này phải tách biệt khỏi vấn đề tạo lập chính sách và giám sát đặc trưng của các cơ quan nhà nước. Temasek của Singapore có thể là một ví dụ điển hình cho điều này. Quan trọng nhất vẫn là con người. Họ phải là những người kinh doanh thực sự.

Với kinh nghiệm va đập hàng ngày với DN,  ông Vũ Tiến Lộc-Chủ tịch VCCI băn khoăn với phương án thành lập một ủy ban chuyên trách quản lý DNNN và lưu ý trong các phương án, việc thành lập cơ quan quản lý vốn nhà nước theo yêu cầu của Nghị quyết Đại hội Đảng phải là hình thức tổ chức tập đoàn tài chính, gần với mô hình SCIC được nâng cấp, thay vì một bộ hay ủy ban. Bộ Tài chính sẽ là cơ quan giúp Chính phủ quản lý.

Việc “đẻ” ra thêm “siêu bộ”, “siêu bộ  máy” sẽ rất cồng kềnh, thay vào đó nên giao cho một cơ quan và có sự giám sát của Ủy ban Tài chính ngân sách của Quốc hội. “Chúng ta có thể đưa ra chỉ tiêu, ví dụ như vốn nhà nước 1 triệu tỷ đồng, lãi suất ngân hàng 5% thì phải mang về cho nhà nước ít nhất 50 nghìn tỷ đồng mỗi năm. Đơn vị nào không làm được thì “cắt” ngay thành viên đại diện, còn việc sản xuất kinh doanh để DN tự quyết định, không nên can thiệp”- PGS TS Trần Hoàng Ngân - đại biểu Quốc hội, Giám đốc Học viện cán bộ TP HCM đề xuất.