Sơ cứu khi bị đứt lìa tay, chân

Vụ việc chị Nguyễn Thị Ngọc Thúy bị cướp chặt gần đứt cánh tay trên cầu Phú Mỹ (Q.2, TP.HCM) vào tối 24/11 đã đặt ra câu hỏi phải ứng xử ra sao khi bất ngờ gặp một nạn nhân như vậy?

Bác sĩ Tống Xuân Vũ, Phó khoa Vi phẫu tạo hình Bệnh viện Chấn thương chỉnh hình TP.HCM, cho biết tình hình sức khỏe chị Thúy đang tiến triển khá tốt, bàn tay đã cử động nhẹ, có sắc hồng ấm, đây là dấu hiệu bàn tay có thể sống tốt mà không bị hoại tử. Dự kiến khoảng một đến hai tuần nữa bệnh nhân có thể xuất viện.

Có thể nối lại để phục hồi vận động

Theo bác sĩ Xuân Vũ, khoảng 23h ngày 24/11 chị Thúy nhập Bệnh viện Chấn thương chỉnh hình TP.HCM trong tình trạng vùng cổ tay bên phải gần bị đứt lìa chỉ còn dính một chút da, vết thương sâu nhất nằm ngay khớp cổ tay, hai vết thương ở bàn tay và cẳng tay nông hơn, các vết thương đã được băng bó nên máu không chảy nhiều. Các bác sĩ đã nhanh chóng xử lý vết thương và tiến hành phẫu thuật nối liền bàn tay. Ca phẫu thuật nối bàn tay cho chị Thúy kéo dài ba giờ mới hoàn thành.

Bác sĩ Vũ cho biết Bệnh viện Chấn thương chỉnh hình đã nối liền cho nhiều bệnh nhân bị đứt lìa tay (hoặc chân). Những ca bị đứt lìa với vết thương gọn, đến sớm thì dễ cứu hơn những vết thương bị giập nát. Sau khi phẫu thuật nối liền, bệnh nhân dễ gặp tình trạng co mạch máu dẫn đến hoại tử, bệnh nhân không được hút thuốc lá để tránh tình trạng co mạch, dùng đèn sưởi ấm để mạch giãn. Ăn uống không cần kiêng cữ, chỉ cần đảm bảo dinh dưỡng là được. Bệnh nhân nên chú ý không để chỗ nối va chạm mạnh ảnh hưởng đến vết thương. Khi vết thương lành, cần tập vật lý trị liệu để phần chi nối liền được vận động tốt. Thường thì bệnh nhân cần ba đến sáu tháng sau phẫu thuật để phục hồi bình thường phần tay (hoặc chân) bị đứt. Phần được nối liền vẫn đảm bảo chức năng vận động, tất nhiên có hạn chế so với trước.

Bệnh nhân Nguyễn Thị Ngọc Thúy với bàn tay đã được nối liền tại Bệnh viện Chấn thương chỉnh hình - Ảnh: Ngọc Nga

“Thời gian vàng”

Bác sĩ Xuân Vũ khuyên khi gặp những trường hợp bị đứt lìa tay (hoặc chân) mọi người nên bình tĩnh xử lý. Trước hết cần rửa sạch phần tay (hoặc chân) bị đứt lìa bằng nước muối, dùng gạc sạch bao bọc cẩn thận, nếu không có gạc thì cho vào túi nilông rồi cho vào thùng chứa đá lạnh. Tuyệt đối không để phần chi bị đứt lìa trực tiếp lên đá lạnh khiến mô bị phá hủy, rất khó khăn để cứu sống mô. Sau đó đưa đến cơ sở y tế gần nhất sơ cứu và cầm máu, rồi nhanh chóng đưa đến những bệnh viện chuyên khoa để được nối liền. “Thời gian vàng để cứu sống được phần chi bị đứt lìa là sáu tiếng, nếu để lâu hơn các mô bắt đầu chết, khi đó việc nối liền khó thành công. Cho nên cần phải đưa bệnh nhân tới ngay những bệnh viện chuyên khoa có thể thực hiện được việc nối liền”- bác sĩ Vũ khuyến cáo.

Những trường hợp chưa bị đứt lìa, theo BS.TS Nguyễn Đình Phú - phó giám đốc Bệnh viện Nhân dân 115, cũng cần được bất động tạm vết thương như một trường hợp gãy xương bằng cách lấy nẹp gỗ cố định hai đầu chi lại, băng ép cầm máu vết thương rồi đưa đến những cơ sở có khả năng nối vi phẫu.

Nối vi phẫu (nối dưới kính hiển vi) là một kỹ thuật khó. Những dây thần kinh, mạch máu rất nhỏ nên rất khó thấy được bằng mắt thường. Khi nối dây thần kinh, mạch máu cho những trường hợp bị đứt lìa hoặc gần đứt lìa chi trên, các bác sĩ sẽ phải đeo kính hiển vi để có độ phóng đại lớn. Các bác sĩ sẽ cố định xương, nối tĩnh mạch, động mạch bằng cách khâu lại để phục hồi các mạch máu, tiếp đến là nối các dây thần kinh vận động, thần kinh cảm giác, các gân cơ...

Theo bác sĩ Phú, một ca nối chi thành công hay không tùy thuộc nhiều yếu tố như mức độ thương tổn của vết thương. Nếu vết thương bị giập nát nhiều thì khi nối thường khó thành công. Ngược lại, nếu vết thương gọn, ít bị bầm giập, tỉ lệ nối thành công cao hơn. Kết quả nối chi còn tùy thuộc thời gian bệnh nhân đến sớm hay đến muộn, cách sơ cứu ban đầu có đúng cách hay không.

Hiện TP.HCM có những bệnh viện có êkip thường xuyên nối vi phẫu những trường hợp đứt lìa hoặc gần đứt lìa chi, đó là Bệnh viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Nhân Dân 115, Bệnh viện Nhân Dân Gia Định, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương, Bệnh viện Saigon ITO.

Sau khi phẫu thuật xong, bệnh nhân sẽ được hướng dẫn tập các vận động nhẹ để tăng cường lưu thông máu, tập gồng cơ. Sau khi bệnh nhân được cắt chỉ và tùy thuộc mức độ thương tổn, bệnh nhân sẽ được nhân viên y tế hướng dẫn những bài tập riêng. Có một số bệnh nhân tuân thủ chế độ điều trị tập luyện tốt, sau nhiều năm được nối chi và tập vật lý trị liệu tốt, chức năng tay phục hồi gần như bình thường.