Mỹ-Ukraine đã thỏa thuận khoáng sản: Nước cờ cao của ông Trump, EU lo ngại

Mỹ và Ukraine đạt được khung thỏa thuận về khoáng sản - bước tiến quan hệ song phương và có thể định hình lại cục diện địa chính trị khu vực. Đây là thành công của ông Trump và Zelensky, nhưng châu Âu lo ngại Ukraine sẽ phụ thuộc vào Mỹ.

Thỏa thuận nhanh chóng

Ngày 25/2, Mỹ và Ukraine chính thức đạt được khung thỏa thuận về khai thác khoáng sản, đánh dấu một bước ngoặt trong quan hệ song phương giữa hai nước. Thỏa thuận này không chỉ được xem là một giao dịch kinh tế, mà còn phản ánh những toan tính địa chính trị sâu xa giữa các cường quốc như Mỹ, Nga, EU. 

Bối cảnh dẫn đến thỏa thuận này là cuộc xung đột kéo dài 3 năm giữa Ukraine và Nga, bắt đầu từ tháng 2/2022. Trong suốt thời gian này, Mỹ đã hỗ trợ quân sự và tài chính đáng kể cho Ukraine. Tuy nhiên, với chính sách “Nước Mỹ trên hết”, tìm cách giảm gánh nặng tài chính của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump, việc khai thác tài nguyên của Ukraine được xem như một giải pháp để bù đắp chi phí và tiếp tục duy trì hỗ trợ.

Ông Trump cũng thể hiện tham vọng nhanh chóng chấm dứt xung đột Nga-Ukraine như cam kết với cử tri.

Ông chủ Nhà Trắng cho rằng viện trợ cho Ukraine là “không công bằng”, cần được bù đắp bằng tài nguyên, đặc biệt là đất hiếm - thứ mà Mỹ đang phụ thuộc lớn vào Trung Quốc.

Dự kiến, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky sẽ đến Washington vào ngày 28/2 sau khi quan chức hai nước nhất trí về điều khoản của thỏa thuận khoáng sản.

Ukraine có các mỏ khoáng sản trị giá 12 nghìn tỷ USD, tập trung chủ yếu ở phía đông. Nguồn: IP

Thông tin chi tiết về khung thỏa thuận không được công bố, nhưng theo truyền thông, Mỹ và Ukraine sẽ cùng khai thác nguồn khoáng sản tại Ukraine, doanh thu sẽ được chuyển vào một quỹ đầu tư hoàn toàn mới "do Ukraine và Mỹ cùng quản lý". Ukraine góp 50% vào quỹ, từ doanh thu tài nguyên thiên nhiên (bao gồm đất hiếm, lithium, titan) và cơ sở hạ tầng liên quan.

Mục tiêu của quỹ này là hỗ trợ các dự án phát triển tại Ukraine, đồng thời tạo ra sự gắn kết kinh tế giữa hai quốc gia.

Thỏa thuận không bao gồm các tài nguyên khoáng sản đã đóng góp vào ngân sách chính phủ Ukraine. Điều này đồng nghĩa với việc các nhà sản xuất dầu khí lớn nhất Ukraine là Naftogaz và Ukrnafta sẽ không bị ảnh hưởng.

Theo WSJ và FT, trước đó, chính quyền Trump đã yêu cầu Ukraine phải bồi hoàn 500 tỷ USD từ doanh thu khai thác tài nguyên để đổi lấy hỗ trợ quân sự và tài chính từ Mỹ. Yêu cầu này gặp phải sự phản đối mạnh mẽ từ phía Ukraine, đặc biệt là Tổng thống Zelensky, do thiếu các đảm bảo an ninh cụ thể và tỷ lệ chia sẻ lợi nhuận không công bằng.

Sau nhiều vòng đàm phán căng thẳng, con số 500 tỷ USD đã được loại bỏ khỏi thỏa thuận cuối cùng, thay vào đó là tập trung vào lợi nhuận dài hạn từ khoáng sản.

Chính quyền ông Zelensky sẽ cần phê duyệt từ quốc hội.

Cục diện địa chính trị khu vực có thể được định hình lại 

Ukraine được xem là kho báu khoáng sản của châu Âu, sở hữu khoảng 5% tổng trữ lượng khoáng sản toàn cầu. Đáng chú ý, Ukraine có trữ lượng lớn titan, lithium, uranium, than đá, sắt, niken và đặc biệt là các loại đất hiếm - nguyên liệu quan trọng trong công nghệ bán dẫn, pin lithium-ion, thiết bị quân sự.

Ước tính tài nguyên khoáng sản của Ukraine lên tới 12 nghìn tỷ USD, trong đó, theo Forbes, có khoảng 7.000 tỷ USD trong tổng tài sản khoáng sản của Ukraine nằm ở Donetsk và Lugansk. Đây là hai vùng đất đã gia nhập Nga vào năm 2022.

Sự giàu có về tài nguyên khiến Ukraine trở thành khu vực có giá trị địa chính trị đặc biệt, thu hút sự quan tâm của các cường quốc, nhất là Mỹ và Liên minh châu Âu (EU).

Có thể thấy, ông Trump nhìn nhận nguồn khoáng sản tại Ukraine như một cơ hội để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc - quốc gia chiếm 60-70% sản lượng đất hiếm toàn cầu; đồng thời giúp tăng cường chuỗi cung ứng cho công nghệ Mỹ, từ xe điện đến quốc phòng.

Bản đồ phân bổ các tài nguyên khoáng sản tại Ukraine. Nguồn: IP

Rõ ràng, thỏa thuận khoáng sản Mỹ-Ukraine sẽ mang lại cho Hoa Kỳ quyền tiếp cận nguồn tài nguyên chiến lược khổng lồ. Nếu ông Trump biến Ukraine thành “căn cứ khoáng sản” của Mỹ, đây sẽ là bước đi chiến lược để củng cố vị thế cạnh tranh toàn cầu.

Tuy nhiên, việc khai thác thực tế phụ thuộc vào tình hình chiến sự, vì nhiều mỏ lớn nằm gần chiến tuyến hoặc do Nga kiểm soát.

Với Ukraine, nước này giành được một số lợi ích quan trọng. Quỹ tái thiết đầu tư hứa hẹn mang lại nguồn vốn để tái xây dựng đất nước sau chiến tranh. Việc không phải hoàn trả trực tiếp 500 tỷ USD viện trợ mà ông Trump tuyên bố có thể là một thắng lợi lớn cho Zelensky. Bên cạnh đó, thỏa thuận củng cố liên minh Ukraine với Washington tạo đòn bẩy để Kiev đàm phán với Nga.

Nhưng Ukraine sẽ mất quyền kiểm soát một phần đáng kể lợi nhuận khoáng sản. Sự phụ thuộc vào Mỹ có thể khiến nước này trở thành “trung tâm nguyên liệu thô” như Zelensky từng lo ngại.

Còn với EU, châu Âu lo lắng rằng Mỹ sẽ độc quyền tài nguyên Ukraine, làm suy yếu vai trò của châu Âu trong khu vực. Trước đó, EU đã đề xuất một thỏa thuận riêng với Ukraine về khai thác các khoáng sản chiến lược, nhấn mạnh sự ủng hộ vô điều kiện của mình. Thế nhưng, Mỹ đã tiến hành đàm phán song phương với Ukraine mà không có sự tham gia của EU.

Ngược lại, nếu hòa bình được thiết lập nhờ thỏa thuận Mỹ-Nga, EU có thể hưởng lợi từ sự ổn định khu vực cũng như tránh được lạm phát leo thang và nguy cơ suy giảm tăng trưởng kinh tế.

Trong khi đó, Nga cảnh giác với khả năng Mỹ triển khai quân đội gần biên giới dưới danh nghĩa bảo vệ mỏ, coi đó là mối đe dọa an ninh biên giới Nga. Dù vậy, với những tuyên bố gần đây của ông Trump, Nga vẫn giữ lợi thế khi kiểm soát một lượng rộng lớn tài nguyên Ukraine, có thể khai thác hoặc ngăn chặn Mỹ tiếp cận.

Có thể thấy, thỏa thuận khoáng sản Mỹ-Ukraine là một nước cờ đa chiều của Trump, vừa đáp ứng lợi ích kinh tế Mỹ, vừa định hình lại cục diện địa chính trị ở châu Âu. Mỹ giành được nguồn tài nguyên chiến lược, Ukraine củng cố hỗ trợ từ Washington, nhưng Nga và EU đối mặt với những thách thức mới.

Với giá trị tài nguyên khổng lồ của Ukraine, thỏa thuận này không chỉ là câu chuyện kinh tế mà còn là cuộc đấu trí giữa các cường quốc, nơi mỗi bên đều phải cân nhắc giữa lợi ích và rủi ro trong một thế giới đầy biến động.

Sau cuộc đàm phán giữa Mỹ và Nga về việc chấm dứt xung đột ở Ukraine, thị trường dậy sóng

Chứng khoán Mỹ tăng điểm ngay từ khi mở cửa phiên giao dịch ngày thứ Ba khi các cuộc đàm phán giữa Nga và Mỹ tại Ả Rập Xê Út làm dấy lên hy vọng về...

Bấm xem >>