Dự án Gang thép Thái Nguyên:Nghìn tỷ "đắp chiếu", ai chịu trách nhiệm?

Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 - Công ty gang thép Thái Nguyên có tổng mức đầu tư sau khi điều chỉnh là hơn 8.100 tỷ đồng, nhưng đã “đắp chiếu” nhiều năm, trang thiết bị gỉ sét… Hàng loạt sai phạm trong quá trình thực hiện dự án và trách nhiệm của các bộ, ngành, đơn vị đã được Thanh tra Chính phủ chỉ rõ.

Như Tiền Phong đã đưa tin, Thanh tra Chính phủ vừa có kết luận thanh tra dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của Công ty Gang thép Thái Nguyên (TISCO). Kết luận cho thấy việc triển khai dự án có nhiều sai phạm; đặc biệt TTCP đã kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra để điều tra 4 vụ việc có dấu hiệu hình sự.

Trụ sở Công ty Gang thép Thái Nguyên

Rót thêm 4.200 tỷ đồng thiếu căn cứ 

Dự án mở rộng sản xuất giai đoạn 2 của TISCO có tổng mức đầu tư 3.843 tỷ đồng với mục tiêu đầu tư dây chuyền công nghệ sản xuất luyện kim (bao gồm khai thác, chế biến quặng sắt), nhằm tạo ra năng lực sản xuất 500.000 tấn phôi thép/năm. 

Dự án gồm 2 gói thầu chính, trong đó có gói thầu xây dựng dây chuyền công nghệ luyện kim khu vực Lưu Xá, công suất 500.000 tấn phôi thép/năm, do nhà thầu Công ty Tập đoàn xây lắp luyện kim Trung Quốc (MCC) đảm nhận, thông qua đấu thầu quốc tế.

Dự án được rót hàng nghìn tỷ đồng, vẫn đắp chiếu

Vào tháng 7/2007, TISCO và MCC ký hợp đồng thiết kế, cung cấp thiết bị, xây dựng và lắp đặt (EPC) với giá trị gần 161 triệu USD. Hai bên cam kết mức giá nêu trên là “trọn gói không thay đổi trong suốt quá trình thực hiện hợp đồng, đã bao gồm các khoản thuế và chi phí cần thiết”, với thời gian thực hiện dự kiến 30 tháng.

Tuy nhiên, đến năm 2012, Tổng công ty Thép Việt Nam (VNS) và TISCO có văn bản gửi Bộ Công thương và Chính phủ xin điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư lên thành 8.104 tỷ đồng, tăng 4.261 tỷ đồng so với mức ban đầu.

Đáng chú ý, thời điểm khi TISCO, VNS và Bộ Công thương xin điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư dự án thì đa số các bộ, ngành được lấy ý kiến đều phản đối, cho rằng thiếu cơ sở. Điển hình, Ngân hàng Nhà nước cho rằng tổng mức đầu tư của dự án tăng lớn nên hiệu quả dự án đã thay đổi, phải được thẩm định lại về hiệu quả kinh tế- xã hội và tính khả thi; Bộ Công thương phải làm rõ trách nhiệm các bên khi tăng mức đầu tư. Còn Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng nhà thầu MCC chậm tiến độ so với hợp đồng đã ký, chưa có giải pháp khắc phục, vì vậy không có lý do gì để được điều chỉnh giá…

Đến tháng 4/2013, Văn phòng Chính phủ ban hành văn bản thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng gửi Bộ Công thương và VNS, trong đó nêu rõ HĐQT VNS quyết định chịu trách nhiệm thực hiện việc điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án theo quy định hiện hành, đảm bảo hiệu quả… Đồng ý về nguyên tắc các Ngân hàng Phát triển Việt Nam, Ngân hàng TMCP Công thương xem xét cho vay tiếp…Cho rằng việc điều chỉnh tổng mức đầu tư đã được Thủ tướng chấp thuận, nên đến tháng 3/2015, Hội đồng quản trị TISCO đã ra nghị quyết tăng vốn.

11 bộ, ngành, đơn vị “dính” trách nhiệm

Theo Thanh tra Chính phủ, đến thời điểm thanh tra, tổng giá trị TISCO đã thanh toán cho dự án là gần 4.500 tỷ đồng, trong đó chi phí thiết bị hơn 2.100 tỷ đồng, chi phí xây dựng gần 1.000 tỷ đồng... Tổng dư nợ gốc, lãi vay ngân hàng phải trả của dự án là 3.900 tỷ đồng (hiện lãi vay phải trả gần 40 tỷ đồng/tháng). 

Đặc biệt, TISCO đã thanh toán cho nhà thầu MCC trên 92% giá trị hợp đồng, nhưng các hạng mục chính của gói thầu EPC đều chưa hoàn thành. Bên cạnh đó, TISCO còn thanh toán thay MCC tiền thuế là 11,6 triệu USD và hơn 4,7 tỷ đồng chi phí bốc xếp bảo quản thiết bị vượt giá trị hợp đồng trong khi nhà thầu Trung Quốc này chưa chuyển đủ thiết bị theo danh mục; cung cấp nhiều máy móc thiết bị sai khác về xuất xứ, thông số kỹ thuật với giá trị hơn 38 triệu USD. Hiện một số thiết bị được cung cấp đã bị gỉ sét, hư hỏng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng, tiến độ của dự án.

Thanh tra Chính phủ xác định, chịu trách nhiệm chính trong các sai phạm, khuyết điểm thuộc về TISCO, song 10 bộ, ngành, đơn vị khác cũng có phần trách nhiệm. 

Điển hình: VNS là đại diện chủ sở hữu vốn tại TISCO nhưng không làm đầy đủ trách nhiệm, chấp thuận nội dung báo cáo do TISCO lập chưa đầy đủ cơ sở trình Bộ Công thương và Thủ tướng; thẩm định phê duyệt tổng mức đầu tư thiếu cơ sở; thiếu kiểm tra giám sát. Nhà thầu Trung Quốc (MCC) không thực hiện các điều khoản đã cam kết trong hợp đồng, chưa hoàn trả nhiều khoản tiền thuế cho TISCO. 

Còn Bộ Công thương, Tài chính, Kế hoạch - đầu tư, Xây dựng có ý kiến thống nhất trình Thủ tướng điều chỉnh tăng chi phí phần C 15,57 triệu USD từ nguồn dự phòng của dự án không làm tăng tổng mức đầu tư nhưng không đúng với hợp đồng EPC.

Văn phòng Chính phủ có 2 văn bản trình Phó thủ tướng và thông báo ý kiến của Phó thủ tướng, trong đó có nội dung đồng ý TISCO thanh toán các khoản chi phí trả cho MCC (vật tư và thiết bị hư hỏng bởi gỉ sét, lão hóa do để lưu kho bãi lâu ngày...) không đúng với hợp đồng EPC, quy định pháp luật về đầu tư…

Từ đó, cơ quan thanh tra kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo TISCO, VNS, Bộ Công thương, các cơ quan của Chính phủ kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân. Đồng thời, kiến nghị xử lý về kinh tế hàng nghìn tỷ đồng, trong đó thu hồi 11,6 triệu USD tiền thuế đã nộp hộ MCC; 4,7 tỷ đồng tiền bốc xếp; hơn 3 tỷ đồng và gần 440 nghìn USD chi sai quy định; xử lý số tiền thanh toán sai cho các nhà thầu phụ số tiền hơn 876 tỷ đồng…