Giá điện sẽ tăng, giảm theo thị trường

Thị trường điện thời gian tới sẽ hoàn toàn công khai, minh bạch, có tăng, có giảm, nhà nước không can thiệp vào giá điện...

Ngày 7-9, Ủy ban Kinh tế của Quốc hội (QH) đã tổ chức phiên giải trình "Thực trạng, giải pháp phát triển điện lực đến năm 2030 nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội".

Việt Nam đối mặt nguy cơ thiếu điện

Báo cáo tại phiên giải trình, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho biết trong giai đoạn 2016 - 2019, tăng trưởng xây dựng nguồn điện đã sụt giảm đáng kể với bình quân chỉ đạt 8%/năm, trong đó giảm nhiều nhất là thủy điện (chỉ còn 5%/năm) và nhiệt điện than (chỉ còn 10%/năm).

Nguyên nhân chủ yếu là do thủy điện đã khai thác hầu hết, nhiệt điện than gặp khó khăn trong công tác xây dựng. Năng lượng tái tạo dù có sự bùng nổ về số lượng dự án và công suất đưa vào vận hành nhưng tỉ trọng thấp. Nhiệt điện khí và dầu hầu như không phát triển mới trong suốt giai đoạn 2011 - 2019. Điều đáng lo là các dự án nguồn điện, đặc biệt là nhiều dự án ngoài Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), bị chậm so với quy hoạch. Tổng công suất các nguồn điện truyền thống có thể đưa vào vận hành trong giai đoạn 2016 - 2020 chỉ gần 60%. Theo Quy hoạch điện VII điều chỉnh, giai đoạn 2016 - 2030 có tổng cộng 116 dự án nguồn điện cần được đầu tư, đưa vào vận hành nhưng thực tế hàng loạt dự án điện lớn đã không được thực hiện. Theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, những nguyên nhân này dẫn đến việc hệ thống điện bắt đầu xuất hiện tình trạng thiếu nguồn điện dự phòng kéo theo nguy cơ thiếu điện trong giai đoạn 2021 - 2025.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh báo cáo tại phiên giải trình Ảnh: NGỌC THẮNG

Hạn chế tiếp theo là mất cân đối nguồn cung điện giữa các vùng miền. Ở miền Bắc và miền Trung xảy ra tình trạng thừa cung, trong khi đó, ở miền Nam nguồn cung chỉ đáp ứng khoảng 80% nhu cầu. Theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh, Việt Nam đã phải nhập khẩu than và tới đây sẽ phải nhập khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) cho sản xuất điện do sự suy giảm của các mỏ khí khu vực Đông Nam Bộ từ sau năm 2022. Ước tính cần nhập khoảng 60 triệu tấn than và 12 triệu tấn LNG vào năm 2030.

"Việc nhập khẩu năng lượng sơ cấp với khối lượng lớn nếu không có chiến lược phù hợp có thể tiềm ẩn rủi ro cho an ninh năng lượng quốc gia" - ông Trần Tuấn Anh bộc bạch. Đặc biệt, trung bình mỗi năm nhu cầu vốn đầu tư cho nguồn và lưới điện khoảng 8 - 10 tỉ USD. Trong khi đó, các tập đoàn nhà nước đều gặp khó khăn về tài chính. Các dự án nguồn điện do tư nhân và nhà đầu tư nước ngoài cũng gặp khó khăn do yêu cầu cao từ các bên cho vay (bảo lãnh Chính phủ, chuyển đổi ngoại tệ…).

Để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong việc đầu tư phát triển ngành điện, đáp ứng đủ điện cho phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2030, Bộ Công Thương kiến nghị QH xem xét ban hành một nghị quyết cho phép ngành điện thực hiện thí điểm một số chính sách chưa có luật điều chỉnh hoặc khác với quy định của luật hiện hành để hỗ trợ chủ đầu tư dự án điện đẩy nhanh tiến độ các dự án. Đồng thời, tăng cường thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào phát triển các dự án điện. Xem xét tiếp tục chấp thuận bảo lãnh Chính phủ hợp lý cho các dự án nguồn điện đầu tư theo hình thức BOT…

Khi nào có thị trường điện đúng nghĩa?

Làm nóng phiên giải trình, Phó Chủ tịch QH Phùng Quốc Hiển cho biết có nhiều ý kiến cho rằng quy hoạch điện còn "xơ cứng", chậm điều chỉnh… dẫn đến mất cơ hội thu hút đầu tư. Cơ chế giá điện chưa vận hành đúng theo cơ chế thị trường điện cạnh tranh dẫn đến không hấp dẫn nhà đầu tư, nhất là doanh nghiệp tư nhân. "Vấn đề nhiệt điện than cũng có ý kiến trái chiều, vậy quan điểm của Bộ trưởng Bộ Công Thương về vấn đề này như thế nào, cũng như đóng góp, vai trò của nhiệt điện than ra sao?" - ông Phùng Quốc Hiển nêu câu hỏi.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách của QH Hoàng Quang Hàm đặt vấn đề người dân quan tâm với câu hỏi đã có 9 lần điều chỉnh giá điện nhưng xem ra ngành công thương chưa quan tâm đúng mức tới việc điều chỉnh giá?

Giải đáp các chất vấn của đại biểu QH, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh thẳng thắn thừa nhận những tồn tại trong lĩnh vực điện lực hiện nay, trong đó có Quy hoạch điện VII. Cụ thể, Quy hoạch điện VII có dự báo về điện năng lượng tái tạo như điện gió, mặt trời hay tỉ lệ nhiệt điện than. "Việc "xơ cứng" này đã ảnh hưởng thu hút nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực doanh nghiệp tư nhân" - Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nói.

Về thị trường điện cạnh tranh mà Phó Chủ tịch QH Phùng Quốc Hiển chất vấn, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho biết có bị trói buộc bởi Luật Giá. Bộ trưởng Trần Tuấn Anh thông tin thêm giá điện đang hướng tới cơ chế thị trường. Bộ Công Thương đã xây dựng đề án đề xuất mô hình thị trường bán lẻ điện cạnh tranh với 3 giai đoạn thực hiện: Giai đoạn 1 (đến hết năm 2021) chuẩn bị; giai đoạn 2 (từ năm 2022 - 2024), khách hàng mua điện trên thị trường điện giao ngay và giai đoạn 3 (từ sau năm 2024) khách hàng được lựa chọn đơn vị bán lẻ điện. "Đến năm 2024, thị trường điện cạnh tranh sẽ vận hành đầy đủ song không thể khẳng định là giá có giảm được hay không nhưng tới đây sẽ hoàn toàn công khai, minh bạch, có tăng, có giảm. Theo đó, nhà nước sẽ chỉ quản lý phí truyền tải điện, không can thiệp vào giá điện" - Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nhấn mạnh.

Ông Trần Tuấn Anh cũng giải thích việc giá điện không giảm từ năm 2011 đến 2020 là do chưa có cơ hội để bảo đảm cân đối, cơ cấu giá thành của các nhà đầu tư điện được tính đủ trong giá đầu vào. Thời gian qua, có sự giảm giá đầu vào của khí, gas nên có sự giảm 10% giá điện thông qua việc hỗ trợ người dân, doanh nghiệp trong đợt dịch Covid-19 vừa qua.

Đáng chú ý, Bộ trưởng Trần Tuấn Anh cho hay trong Quy hoạch điện VIII (Bộ Công Thương dự kiến trình Thủ tướng Chính phủ trong tháng 10), việc triển khai các dự án điện than sẽ được quản lý chặt chẽ. Nền kinh tế sẽ không đưa thêm nhiều dự án điện than vào quy hoạch và sẽ được đánh giá đầy đủ về yếu tố môi trường. Đồng thời, sẽ có sự điều chỉnh về cơ cấu các nguồn điện trong thời gian tới. "Đặc biệt, không thể trút gánh nặng cho nền kinh tế khi các nguồn năng lượng giá thành cao ồ ạt đi vào hoạt động. Điện than sẽ được tính toán cùng các dự án điện khí để điều chỉnh cho phù hợp" - Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nói.

Kết luận phiên giải trình, Phó Chủ tịch QH Phùng Quốc Hiển cho rằng vấn đề an ninh năng lượng đang gặp nhiều thách thức lớn. Bởi các nguồn tài nguyên như than, dầu khí, thủy điện… đã đến giới hạn, khả năng khai thác để tăng sản lượng rất khó khăn, không còn nhiều dư địa…

Biểu giá bán lẻ điện tiếp tục hoàn chỉnh

Bộ trưởng Bộ Công Thương cho biết bộ này đang nghiên cứu xây dựng biểu giá bán lẻ điện. Vừa qua, Bộ Công Thương xin ý kiến về giá điện bán lẻ theo bậc thang hay một giá, nhưng sau khi nghiên cứu, đánh giá thấy còn nhiều tồn tại. "Nếu áp dụng cơ chế điện một giá, chúng ta cũng không bảo đảm được các mục tiêu vừa hỗ trợ người dân vừa bảo đảm yêu cầu sản xuất nhưng sử dụng hiệu quả, tiết kiệm điện. Do vậy, chúng tôi xin rút lại phương án cơ chế điện một giá, tiếp tục nghiên cứu và hoàn chỉnh" - Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nói.

TS NGÔ ĐỨC LÂM - chuyên gia kinh tế độc lập, nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng:

Phải có khung pháp lý để nhiều đơn vị tham gia bán điện

Nhìn lại giai đoạn đầu tiên của lộ trình xây dựng thị trường điện cạnh tranh là giai đoạn vận hành cơ chế phát điện cạnh tranh, rõ ràng còn nhiều bất cập, quá nhiều việc chưa làm được. Phát điện vẫn còn bóng dáng độc quyền chi phối khi không phải nhà máy điện nào cũng được chào giá trên thị trường hoặc bán với giá tốt. Đã có không ít phản ánh về việc nhiều nhà máy công suất nhỏ bị đối xử bất bình đẳng khi tham gia chào giá. Tương tự, thị trường bán buôn điện cạnh tranh đã qua giai đoạn thử nghiệm và bước vào giai đoạn vận hành chính thức nhưng vẫn chưa đem lại hiệu quả cụ thể. Chỉ qua một thời gian ngắn vận hành, sau 3 tháng triển khai thị trường bán buôn điện cạnh tranh, Bộ Công Thương đã gặp khó khăn liên quan đến cơ chế chính sách, thuế, hạ tầng cơ sở do các giao dịch tăng khá nhiều so với trước đây. Chưa kể, qua gần hết 2 giai đoạn phát triển thị trường phát điện và bán buôn điện cạnh tranh, EVN vẫn chiếm phần lớn công suất phát và vận hành điện. Giao dịch thực tế của khu vực ngoài nhà nước vẫn còn rất nhỏ.

Như vậy, ngay ở tiêu chí cơ bản cần thiết cho việc vận hành thị trường điện cạnh tranh thì Việt Nam đã không đáp ứng được. Chỉ khi thu hút được thật nhiều người bán trên thì mới có một thị trường đúng nghĩa. Hiện mới chỉ có các nhà máy BOT tham gia thị trường này, còn lại đa phần thủy điện, điện sinh khối, điện tái tạo... đều đứng ngoài. Do đó, bổ sung cơ chế cho càng nhiều người bán tham gia thị trường là tối cần thiết trong việc xây dựng khung pháp lý để thực hiện lộ trình mong muốn.

T. Dương

Nguồn: [Link nguồn]Nguồn: [Link nguồn]