Xưởng muối Hoàng gia Arc-Et-Senans: Công trình đặc biệt của thế kỷ Ánh sáng

Nếu du lịch nước Pháp và tò mò về kiến trúc thời kỳ Ánh sáng thì sau lâu đài Versailles, bạn nên đến Arc-et-Senans để hiểu được tại sao Louis XIV được gọi là "vua Mặt trời" và triệu đại của ông được ca ngợi là triều đại Ánh dương

Lịch sử ra đời của nhà máy

Ngày nay nói về Jura, thì không ai là không biết. Theo ngôn ngữ của địa chất Jura dùng để chỉ một niên đại địa chất kéo dài từ khoảng 200 triệu năm trước, khi kết thúc kỷ Tam điệp tới khoảng 146 triệu năm trước, khi bắt đầu kỷ Phấn trắng (Creta).

Kỷ Jura tạo thành thời kỳ giữa của Đại Trung Sinh, còn được biết đến như là kỷ nguyên của khủng long. Tên gọi kỷ Jura do Alexandre Brogniart đặt cho các địa hình đá vôi có nguồn gốc biển lộ ra ở dãy núi Jura, trong khu vực giáp ranh giữa Đức, Pháp và Thụy Sĩ.

Tuy nhiên ít ai biết Jura còn là tên của một tỉnh thành của vùng Bourgogne - Franche - Comté, nằm ở phía Đông nước Pháp nơi có phần lớn dãy núi đi qua.

Vùng Franche-Comté ngày nay

Đã từng là một vùng biển sâu nên dưới chân núi Jura có rất nhiều quặng muối, điển hình là quặng muối Salins được khai thác từ thời Trung Cổ. Sang đến thế kỷ 18, muối được sử dụng như một chất bảo quản thực phẩm và trở thành mặt hàng thiết yếu có giá trị kinh tế lớn giúp vùng Salins có nguồn thu nhập rất đáng kể thông qua thuế muối.

Đó là lý do khiến vùng Franche-Comté (nay là Bourgogne - Franche - Comté) được sáp nhập vào Vương quốc Pháp dưới thời trị vì của Louis XIV.

Ngay khi thu phục Franche-Comté, Louis XV quyết định công nghiệp hóa việc khai thác muối vào năm 1774. Việc xây dựng được giao cho Claude-Nicolas Ledoux (C. N Ledoux), một kiến trúc thiên tài của triều đại Ánh Sáng.

Ledoux đã tận dụng hết sức những nguyên tắc và lợi thế của thời đại khai sáng và nhìn thấy ở Arc-et-Senans, nằm không xa Salins cơ hội xây dựng một thành phố công nghiệp lý tưởng với sự trợ giúp của hoàng gia với triết lý hiện đại của thế ký XVIII: sự hài hòa của công trình phải thúc đẩy tâm hồn thăng hoa và tạo ra một bầu không khí có lợi cho công việc và thúc đẩy niềm hạnh phúc của con người.

Trong vòng 5 năm, C. N Ledoux đã hoàn thành nhiệm vụ xây dựng khu công nghiệp hoàng gia "độc nhất vô nhị" trên thế giới.

Quần thể kiến trúc có một không hai trên thế giới

Nếu có dịp bay cùng khinh khí cầu, bạn có thể cảm nhận rõ quần thể của nhà máy muối Arc-et-Senans như là nửa mặt trăng khổng lồ. Nằm trên vùng đất rộng lớn giáp với cánh rừng La Chaux nơi cung cấp nguồn gỗ để đốt lò hơi phơi muối dựng lên mười một tòa nhà bằng đá vôi trắng.

Trong đó tòa nhà lớn nhất là của người quản lý nhà máy được xây dựng ở trung tâm để có thể giám sát tất cả phần còn lại mỏ muối.

Nhà máy muối Arc-et-Senans

Những khối đá nguyên khối và các cột đá hình trụ cùng với tâm điểm là hình tròn mắt bò của tòa nhà khẳng định uy quyền của người lãnh đạo nhà máy. Mười tòa nhà còn lại chia là nơi sản xuất muối và nơi ở của 150 công nhân. Bãi cỏ lớn ở trung tâm hình bán nguyệt là nơi sinh hoạt chung của các công nhân.

Tòa nhà của người quản lý nhà máy

Tất cả những gì các bạn nhìn thấy sẽ khiến các bạn đặt câu hỏi, đó thực sự có phải là một nhà máy?

Bởi thoạt nhìn, rất có thể các bạn sẽ lưỡng lự giữa ngôi đền Hy Lạp và lâu đài của lãnh chúa. Nhưng khi bạn đi vào bên trong nhà máy bằng cổng chính để bước vào thế giới của kiến trúc sư C. N Ledoux, sự kỳ vĩ của nhà máy còn khiến chúng ta vô cùng ngạc nhiên.

Bên trong vòng bán nguyệt

Tám cột đá hình trụ mang phòng cách của những ngôi đền Hy Lạp hùng vĩ mở ra lối vào khu công nghiệp. Phía sau các cột đá ẩn chứa một hang động nhân tạo theo phong cách trang trí của thời Phục Hưng dùng để đánh dấu nơi chứa nguồn nước muối quý giá.

Đối diện với cổng vào chính là nhà của người quản lý nhà máy và mười tòa nhà công nhân tạo thành hình bán nguyệt.

Mặt sau của hình bán nguyệt

Trừ phong cách uy nghiêm của tòa nhà dành cho người quản lý nhà mày, các tòa nhà có kích thước hài hòa, cân xứng nhưng vẫn rất quý phái với những mái nhà ngói đặc trưng của kiến trúc vùng Franche-Comté. Trên các bức tường, ở lưng chừng, những bức phù điêu kỳ lạ chảy ra nguồn nước muối quý giá, vàng trắng của thế kỷ XVIII...

Từ nhà máy muối đến trung tâm văn hóa, nghệ thuật

Nhà máy được hoàn thành và đi vào hoạt động từ năm 1779, 10 năm trước khi cuộc đại cách mạng Pháp nổ ra. Khi cách mạng nổ, C. N Ledoux bị đưa vào tù. Chính tại đó, ông đã viết cuốn sách mô tả thành phố không tưởng được xây dựng xung quanh nhà máy muối.

Theo đó, Ledoux tưởng tượng sẽ khép lại hình bán nguyệt thành một hình tròn rộng lớn với một thành phố có sức lan tỏa tới Paris, kinh đô Ánh Sáng. Tuy nhiên, đó chỉ là ý tưởng đi ra từ sự tưởng tượng của Ledoux.

Trên thực tế, nhà máy hoạt động rất tốt cho tới năm 1895, tức là hơn một thế kỷ sau khi xây dựng thì đóng cửa do sự cạnh tranh của những kỹ thuật khai thác muối hiện đại và ít hao tổn nguyên liệu hơn.

Triển lãm tranh của họa sĩ Charles Belle đang diễn ra tại Arc-et-Senans

Trải qua hơn một thế kỷ, khu công nghiệp đã được bảo tồn gần như nguyên vẹn. Năm 1982, nơi đây được ghi vào danh sách di sản thế giới UNESCO.

Ngày nay, ngoài sự vĩ đại của công trình, khu công nghiệp còn thu hút một số lượng khách du lịch khá lớn mỗi ngày nhờ vào những hoạt động văn hóa đa dạng. Bên trong khu công nghiệp, một khu vườn sinh thái được tạo ra kết hợp hài hòa với kiến trúc của công trình tạo cảm giá yên bình cho du khách.

Biểu diễn sân khấu tại Arc-et-Senans

Ngoài ra, hàng năm khu công nghiệp tổ chức lễ hội khinh khí cầu lớn nhất của vùng quy tụ hàng nghìn người chơi của nước Pháp. Vào mỗi dịp hè, khu công nghiệp tổ chức festival vườn và rất nhiều những triển làm nghệ thuật lớn bên cạnh những triển lãm thường niên có tính bảo tàng. Từ vài năm nay, vào hai tháng 7-8, khu công nghiệp còn tổ chức mỗi tối sân khấu kịch ngoài trời thu hút hàng nghìn khách mỗi tuần.