Hiệu ứng đèn ga: Khi việc thao túng cảm xúc nhân danh tình yêu

00:00 / 0:00

Chuẩn

Tốc độ đọc

Đây là một hiệu ứng tâm lý phổ biến trong cuộc sống nhưng nó rất tinh vi và khó lòng bị phát hiện.

Vào đầu thế kỷ 20, bộ phim "Gaslight" (1944) đã góp phần phổ biến khái niệm "hiệu ứng đèn gas" trong công chúng. Đến năm 2007, nhà tâm lý học Robin Stern đã tổng hợp nhiều năm kinh nghiệm lâm sàng của mình để viết cuốn sách "Hiệu ứng đèn gas: Làm thế nào để nhận ra và thoát khỏi sự kiểm soát ngầm của người khác đối với cuộc sống của bạn".

Cuốn sách này cung cấp một cái nhìn hệ thống và toàn diện về việc thao túng tâm lý một cách kín đáo, khó nhận biết nhưng có thể gây tổn thương sâu sắc cho nạn nhân.

Hiệu ứng đèn gas đang ngày càng trở nên phổ biến trong các mối quan hệ thân mật, cũng như trong mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái, cả trong môi trường làm việc. Điều đáng chú ý là nhiều người thông minh, tự tin và thành công vẫn không thể thoát khỏi sự chi phối của hiệu ứng này.

Tại sao khi cảm thấy đau khổ, nhiều người vẫn tiếp tục hy sinh bản thân một cách mù quáng? Những câu hỏi này sẽ được giải đáp trong cuốn sách của tác giả Robin Stern, nơi mà độc giả có thể tìm thấy những hiểu biết sâu sắc về tâm lý con người và các mối quan hệ xã hội.

Hình ảnh trong bộ phim "Gaslight" (1944)

Hiệu ứng đèn gas là gì?

Hiệu ứng đèn gas là một hình thức kiểm soát cảm xúc, trong đó người thực hiện cố tình khiến nạn nhân tin rằng họ đã nhớ nhầm, hiểu sai hoặc phóng đại hành vi và động cơ của chính mình. Qua đó, người thực hiện gieo vào tâm trí nạn nhân những hạt giống nghi ngờ, khiến họ trở nên yếu đuối và hoang mang.

Điều đáng chú ý là hiệu ứng đèn gas là một trò chơi 2 người. Một bên là người thực hiện, luôn tìm cách chứng tỏ mình đúng để duy trì quyền lực và sự tự tôn. Bên kia là nạn nhân, người thường để đối phương định nghĩa bản thân của mình, lý tưởng hóa họ và khao khát sự công nhận.

Người thực hiện hiệu ứng đèn gas có thể là bất kỳ ai: người yêu, bạn đời, sếp, đồng nghiệp, cha mẹ hay anh chị em. Điểm chung của họ là khiến nạn nhân nghi ngờ về nhận thức của chính mình về thực tế.

3 kiểu người thường thực hiện hiệu ứng đèn gas

Sự tinh vi của hiệu ứng đèn gas nằm ở chỗ nó khai thác những nỗi sợ hãi sâu thẳm nhất, những lo lắng cấp bách nhất và khao khát được thấu hiểu, được trân trọng, được yêu thương trong tâm hồn chúng ta.

Hãy thử tưởng tượng, khi một người mà chúng ta tin tưởng, tôn trọng hoặc yêu thương nói những điều rất chắc chắn, đặc biệt khi lời nói đó có phần đúng đắn hoặc chạm đến khát khao được yêu thương của mình, thật khó để không tin vào họ.

Nhiều người cho rằng, để tránh bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng đèn gas, chỉ cần tránh xa những người thường xuyên hạ thấp mình. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hiệu ứng này có nhiều hình thức khác nhau. Một số hình thức có thể giống như lạm dụng tinh thần, trong khi những hình thức khác lại mang đến cảm giác ngọt ngào, ân cần và lãng mạn. Trong cuốn sách của mình, tác giả Robin Stern đã chỉ ra 3 loại người thường thực hiện hiệu ứng đèn gas phổ biến nhất.

1. Người thực hiện hiệu ứng đèn gas quyến rũ

Loại người này rất phổ biến trong các mối quan hệ mà người thực hiện là nam và người bị tác động là nữ.

Trong giai đoạn đầu của mối quan hệ, người thực hiện hiệu ứng đèn gas quyến rũ thường tỏ ra cực kỳ hấp dẫn. Họ khiến bạn tin rằng, bạn là người phụ nữ tuyệt vời nhất thế giới, là người duy nhất thực sự hiểu họ. Họ hứa hẹn sẽ yêu chiều bạn hết mực, đưa bạn đến những nơi tuyệt vời, tặng quà, chia sẻ những điều thầm kín nhất và khiến bạn cảm nhận được sự quan tâm và chăm sóc chưa từng có. Trong một thời gian dài, bạn có thể cảm thấy vô cùng phấn khích trước những điều này và cảm thấy cực kỳ hạnh phúc khi ở bên cạnh họ. Điều này khiến bạn rất khó nhận ra vấn đề khi sự quyến rũ và thao túng tinh vi đan xen vào nhau.

Tuy nhiên, nếu mục đích của người yêu bạn là khiến bạn không còn tập trung vào cảm xúc của mình và bắt đầu nghi ngờ về những suy nghĩ của mình, có lẽ bạn đã rơi vào bẫy của hiệu ứng đèn gas quyến rũ.

Ví dụ: Trong một mối quan hệ, có thể xảy ra tình huống mà một bên bị buộc tội làm điều gì đó mà họ không hề thực hiện. Khi cảm thấy tổn thương hoặc tức giận, người kia thường tìm cách xin lỗi một cách tuyệt vọng, với những lời như: "Anh xin lỗi em, anh biết đôi khi anh như vậy" hay "Anh chỉ yêu em quá nhiều, anh sợ mất em". Để khôi phục lại sự thân mật, họ có thể tặng quà hoặc thể hiện những cử chỉ âu yếm, khiến bạn nghĩ rằng đó chỉ là một sự cố nhất thời. Tuy nhiên, vấn đề này có thể tái diễn. Khi đã đầu tư nhiều vào mối quan hệ, bạn có thể không muốn từ bỏ, mặc dù không hài lòng với hành vi thao túng của đối phương. Bạn tự thuyết phục mình rằng: "Anh ấy thực sự yêu mình, mình tin rằng những vấn đề khác sẽ được giải quyết".

Hiệu ứng đèn ga: Khi việc thao túng cảm xúc nhân danh tình yêu - 2

2. Người thực hiện hiệu ứng đèn gas kiểu "người tốt"

Trong một nghiên cứu về hành vi giao tiếp, nhà tâm lý Lester Luborsky đã chỉ ra một hiện tượng thú vị có tên "sự phục tùng không tôn trọng". Những người thực hiện hiệu ứng đèn gas kiểu "người tốt" thường tỏ ra thấu hiểu và tốt bụng nhưng thực chất họ lại quyết tâm làm mọi việc theo cách của riêng mình. Khi giao tiếp với những người này, bạn có thể cảm thấy bối rối và không thoải mái. Dù bạn có nhượng bộ hay không, cảm giác hài lòng vẫn khó đạt được. Họ thường thể hiện một biểu cảm như đang nói: "Bây giờ thì vui rồi chứ? Con đã thắng rồi!". Tuy nhiên, bạn lại không thể lý giải được cảm giác tê liệt và bất lực, khiến bản thân không thể cảm nhận được niềm vui hay sự thỏa mãn trong giao tiếp.

Vấn đề chính trong hiệu ứng đèn gas kiểu "người tốt" là những người thực hiện hành động này thường chỉ tập trung vào việc bảo vệ quan điểm của mình và khẳng định mình mới là người đúng. Họ không nhượng bộ vì sự quan tâm đến người khác, mà chỉ để thể hiện mình là người tốt. Điều này có thể khiến bạn cảm thấy thất vọng, bởi bạn mong muốn có những suy nghĩ tích cực về họ và hy vọng họ cũng nghĩ tốt về mình. Do đó, bạn có thể chọn cách bỏ qua sự thất vọng, dẫn đến cảm giác chán nản và nhượng bộ.

3. Người thực hiện hiệu ứng đèn gas kiểu "đe dọa"

Hiệu ứng đèn gas kiểu quyến rũ và kiểu "người tốt" thường rất khó phát hiện vì hành vi của người thực hiện có thể rất hấp dẫn trong nhiều trường hợp. Tuy nhiên, hiệu ứng đèn gas kiểu "đe dọa" lại rất dễ nhận biết, chẳng hạn như hét lớn, hạ thấp, tẩy chay, đổ lỗi, và các hình thức trừng phạt, đe dọa khác. Trong nhiều trường hợp, kiểu "đe dọa" có thể xen kẽ với kiểu quyến rũ hoặc kiểu "người tốt".

Có nhiều lý do khiến bạn chấp nhận những hành vi khó chịu từ người khác. Có thể bạn xem họ như bạn đời, hoặc tin rằng những lời chỉ trích của họ là chính xác và mang lại lợi ích cho mình. Tuy nhiên, sâu thẳm trong lòng, bạn cũng nhận thức được rằng mình không hề thích những cách hành xử này.

Tóm lại, hiệu ứng đèn ga là một hình thức lạm dụng tinh thần, nó đang ngày càng trở thành mối quan tâm lớn trong xã hội hiện đại. Hình thức này không chỉ thao túng những điểm yếu của con người mà còn khiến họ rơi vào trạng thái nghi ngờ bản thân. Chúng ta cần nâng cao cảnh giác trước hiệu ứng này và kiên quyết từ chối những hành vi kiểm soát tinh thần dưới danh nghĩa tình yêu.