Gió đưa rau muống lên bờ

Rau muống đồng cọng đỏ, bò khắp vườn hoang, hay bờ ruộng, cho bông trắng, tím, dù không hương nhưng sắc ấy đã tỏa ngan ngát hương vị dân dã hương quê.

Rau muống đồng là loài mọc hoang khắp các vùng miền trên đất nước ta. Ở miền Tây Nam Bộ với đặc trưng sông nước kênh rạch chằng chịt, đồng ruộng mênh mông cò bay thẳng cánh, đó là nơi lí tưởng cho rau muống đồng sinh sôi phát triển. 

Rau muống đồng (cọng đỏ xanh)

Từ ngày xa xưa, người bình dân đã biết tận dụng rau muống để làm thức ăn. Đọt rau muống hái về rửa sạch, ăn sông, hoặc luộc chấm với cá, mắm kho, sẽ làm cho bữa cơm lúa mùa thêm ngon miệng. 

Rau muống toàn màu xanh mà dân gian miền Tây Nam bộ gọi là rau muống biển

Rau muống cũng có thể dùng nấu canh chua cá lóc, cá dồ. Không thì luộc rau, vớt rau ra, nước được tận dụng nêm nếm thêm ít muối, ít đường để làm canh. Đơn giản vậy, nhưng sao mà quyến rũ:

Trông cho rau muống mau xanh,

Để em cắt nấu chén canh mặn mà

Nhà em không vịt không gà

Chỉ có dưa muối, đậu cà đãi anh

Cầu kì hơn thì chẻ cọng rau muống ra bóp với dấm làm gỏi trộn với thịt các lóc nướng, thị gà xé phai, thịt vịt luộc. Rau muống bàu cũng không thể thiêu strong các tô bún nước lèo mặn mà dân dã. 

Tô canh rau muống

Gắn liền với thời gian, mùa nước nổi đầy đồng, rau muống nổi theo nước, rể hút phù sa tràn về cọng no tròn cỡ ngón tay cái, ăn giòn rụm, có lẽ vì vậy mà nàng dâu hiếu thảo nào đó đã đúc kết thành kinh nghiệm để chia sẻ rau muống tháng chín nhịn cho mẹ chồng. Rau muống còn được dân gian dùng để làm dưa.

Rau muống đồng hái về lặt lấy phần non, bỏ lá, rửa sạch, để ráo. Cho rau muống và tỏi, ớt, gừng xắt lát tùy theo cách ăn của mỗi người, rồi cho vào thố sành. Nấu hỗn hợp giấm đường, muối cho sôi, nhắc nồi nước xuống rồi đổ vào thố rau khi nước còn âm ấm. Dùng đũa dìm rau muống ngập sâu vào giấm, phía trên để thêm vài lát ớt, tỏi, đậy kín,. Một, hai ngày sau, lấy dưa ra ăn, cọng dưa màu vàng, giòn, chua dịu, ngòn ngọt, cay cay. 

Keo dưa rau muống

 Dĩa dưa rau muống

Và như một tất yếu, rau muống cũng đã đi vào đời sống tâm hồn của người dân quê qua những câu ca dao ngọt ngào như dòng sữa mẹ. Ở đó, cách ứng xử trong các mối quan hệ xóm giềng, quan hệ giữa con người với con người đã được dân gian được bộc lộ:

Thuyền đua thì thúng cũng đua,

Thấy rau muống vượt rau dừa vượt theo.

Rau muống và rau dừa là hai hình ảnh ẩn dụ mà đối tượng hướng đến chắc chắn không chỉ dừng lại ở những loại rau hoang này!

Hiểu rõ đặc tính của loài rau này có vị mát, tính hàn, dân gain dùng nó đẻ chữa táo bón. Nhưng, rau muống cũng dễ làm mất tác dụng của thuốc. Dân gian cảnh báo:

Đậu xanh rau muống cà chua,

Có tính dã thuốc chớ cho đi cùng.

Trong tình yêu lứa đôi, bông rau muống anh dùng tặng nàng như một lời tỏ tình chân thật mà chung thủy.

Chờ anh em hết sức chờ,

Chờ cho ến xại (rau muống) lên bờ khùi hui (khai huê, tức trổ bông).

Câu ca độc đáo này có sự đan xen giữa tiếng Triều Châu với ngôn ngữ Việt. Nó là sự giao thoa hài hòa giữa các cộng đồng cư dân sông cộng cư vùng đất mới.

Nhiều khi hình ảnh rau muống lênh láng, lên xuống theo con nước lại trở thành cách ví von trong nỗi âu lo của người trong cuộc: 

Thân em như rau muống trên đồng

Nay chìm mai nổi, biết vợ chồng được không?

Thế mới tận tường nét nghĩa dân gian nơi chứa đựng biết bao điều, bao tri thức cho nhiều đối tượng quan tâm học hỏi và khám phá. Cọng rau muống đồng dân dã nhìn từ gốc độ văn hóa dân gian là một minh chứng cho điều thú vị đó.