Sâm Ngọc Linh quý nhất thế giới "đẻ ra vàng" như thế nào?

Sâm Ngọc Linh là loài sâm quý nhất thế giới vừa được Thủ tướng Chính phủ công nhân là sản phẩm quốc gia. Với giá trị kinh tế cao, sâm Ngọc Linh được ví như “cây đẻ trứng vàng” cho người dân 2 vùng đất Quảng Nam và Kon Tum. Vậy làm thế nào để chúng ta có thể bảo tồn và phát triển "cây vàng" này?

Hôm nay 12.6, tại TP Tam Kỳ, UBND tỉnh Quảng Nam cùng các nhà chuyên gia, nghiên cứu, các doanh nghiệp cùng nhau ngồi lại để thảo luận tìm giải pháp phát triển cây tiền tỷ sâm Ngọc Linh.

1ha sâm, 5 năm thu 30 tỷ đồng…

Ông Lê Trí Thanh - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam nhấn mạnh: “Sâm Ngọc Linh là một loại dược liệu quý hiếm và có giá trị kinh tế rất cao, sâm có nguồn gốc chỉ dẫn địa lý tại tỉnh Quảng Nam và Kon Tum, được người dân phát hiện và trồng từ rất lâu. Tuy nhiên, đến nay việc đưa loại sâm này vào khai thác vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ, chủ yếu vẫn là sâm củ, các sản phẩm sản xuất từ cây sâm Ngọc Linh chưa nhiều. Đối với tỉnh Quảng Nam, chúng tôi nhận thức được rằng cây sâm Ngọc Linh và các cây dược liệu khác là hướng đi chủ lực để xóa đói giảm nghèo và vươn lên làm giàu cho bà con miền núi".

Tuy nhiên, cũng theo ông Thanh, việc khai thác cây sâm Ngọc Linh như thế nào cho hiệu quả đang là vấn đề đặt ra cho 2 tỉnh Quảng Nam và Kon Tum. Riêng tại Quảng Nam đã có đề án phát triển cây sâm Ngọc Linh đến năm 2020 và đã trình Chính phủ đề án bảo tồn cây sâm Ngọc Linh đến năm 2030, được Chính phủ thông qua. Mới đây, sâm Ngọc Linh đã được Chính phủ công nhận là sản phẩm quốc gia. Qua hội thảo này, tôi mong muốn các nhà chuyên gia, nghiên cứu, các doanh nghiệp cùng ngồi lại với nhau để làm rõ việc bảo tồn giống sâm gốc, xây dựng phát triển các sản phẩm theo chuỗi giá trị, từ trồng, chế biến và tiêu thụ sản phẩm…”.

Ông Lê Trí Thanh - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam phát biểu tại Hội thảo. Ảnh: Trương Hồng

Ông Nguyễn Hồng Sơn - Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NNPTNT) cho rằng: Mặc dù giá trị kinh tế mà cây sâm mang lại khá cao, giá sâm tươi hiện từ 30 - 40 triệu đồng/kg, 1ha sâm Ngọc Linh sau 5 năm sẽ thu lời khoảng 30 tỷ đồng, song việc bảo tồn và phát triển cây sâm Ngọc Linh vẫn ở quy mô nhỏ, chưa tương xứng với tiềm năng và thế mạnh đặc hữu của vùng, số hộ trồng sâm còn ít, các DN cũng chưa thực sự mặn mà với dự án phát triển cây sâm quý.

Để bảo tồn sâm Ngọc Linh, UBND tỉnh Quảng Nam đã xây dựng dự thảo Đề án “Quy định về cho thuê đất rừng và mức giá cho thuê đất rừng để bảo vệ và phát triển sâm Ngọc Linh dưới tán rừng trên địa bàn tỉnh Quảng Nam”, nhằm bảo vệ và phát triển vốn rừng, bảo tồn nguồn gen gốc sâm Ngọc Linh, đồng thời tạo sinh kế, cải thiện đời sống cho người dân, tạo ra các sản phẩm dược liệu từ cây sâm mang thương hiệu đặc trưng Quảng Nam.

Theo dự thảo Đề án, sẽ miễn tiền thuê đất để trồng sâm Ngọc Linh tại 3 huyện: Nam Trà My, Phước Sơn, Tây Giang. Đề án đã xác định một số nhiệm vụ quan trọng, trong đó có dự án di thực cây sâm Ngọc Linh trên địa bàn huyện Nam Trà My giai đoạn 2015 - 2020 và định hướng đến năm 2030. Theo dự án, đến năm 2020, tại 6 xã trong huyện Nam Trà My di thực được 6 ha (mỗi xã 1 ha) và phát triển trồng rừng đạt 60 ha, mỗi xã 10ha.

Hội thảo "Giải pháp phát triển cây sâm Ngọc Linh" do Báo Nhân dân phối hợp với UBND tỉnh Quảng Nam tổ chức. Ảnh: Trương Hồng

Dự án mở ra tín hiệu lạc quan cho Quảng Nam về một “mảnh đất vàng” trồng cây sâm quý, giúp nâng tầm vị thế cho địa phương, đưa thương hiệu nhân sâm Việt Nam đi khắp năm châu bốn biển, giúp người dân thoát nghèo, từng bước nâng cao đời sống và giữ gìn màu xanh quê hương.

Cũng như các cây dược liệu quý khác, Nhà nước ưu tiên hỗ trợ 100% chi phí tập huấn kỹ thuật cho người sản xuất giống, người nuôi trồng và khai thác cây sâm Ngọc Linh; hỗ trợ 100% chi phí xây dựng mô hình trình diễn công nghệ mới, mô hình nuôi trồng và khai thác sâm Ngọc Linh tiên tiến, bằng mức cao nhất áp dụng đối với địa bàn khó khăn, huyện nghèo quy định tại Nghị định 02 của Chính phủ. Đối với các dự án đầu tư trồng cây sâm Ngọc Linh áp dụng mức hỗ trợ 15 triệu triệu đồng/ha…” - ông Sơn nhấn mạnh.

Tìm thương hiệu độc quyền cho sâm Ngọc Linh

Theo TS. Trần Thị Liên - Viện Dược liệu, để bảo tồn và phát triển nguồn giống sâm Ngọc Linh là nhân giống vô tính dùng từ 2-3 đốt trên cùng của thân rễ hoặc lấy toàn bộ phần thân rễ chứa mắt ngủ, cắt ra từng khúc chấm vào tro bếp, sau đó đem ươm trong bầu polyethylen hoặc ươm trên đất mùn. Mỗi đốt có thể nảy mầm cho một cây sâm con với một lá kép.

Đối với đoạn thân rễ mang chồi ở tuổi thứ tư trở lên, có thể cho ngay một thân mang ba lá kép và tán hoa, như vậy sau 1 năm trồng đã có thể thu hoạch hạt từ cây này.

Các nghiên cứu trong đề tài Nghiên cứu hoàn thiện công nghệ sản xuất giống, kỹ thuật trồng và quy hoạch phát triển cây sâm K5 tại Kon Tum của chủ nhiệm Nguyễn Bá Hoạt cho thấy: Phương pháp này cho tỷ lệ sống cao trên 65%, Mỗi đốt có thể nảy mầm cho một cây sâm con với 78% số cây có ba lá kép và một tán hoa, số lượng cây đậu quả 61,5%, số quả trên cây từ 9,2-11 quả sau một năm trồng.

Sâm Ngọc Linh có giá trị kinh tế rất cao, nhiều củ sâm từ 10 năm trở lên giá thành đến vài trăm triệu đồng. Ảnh: Trương Hồng

“Trồng từ thân rễ nhanh chóng cho hạt giống, cây con giống nhân vô tính mọc khỏe, nhanh ra hoa hơn so với cây nhân giống từ hạt. Tuy nhiên, nhược điểm của phương pháp này là: Hệ số nhân giống thấp do một năm thân rễ chỉ ra mầm một lần, giá thành cây giống cao. Ngoài ra, khi nhân giống nếu xử lý không tốt dễ bị thối mầm…” - bà Liên nói.

Cũng theo bà Liên, còn cách bảo tồn khác là nhân giống hữu tính, nghiên cứu phát triển sâm Việt Nam (Panax vietnamensis Ha et Grushv., họ Araliaceae) nhằm sản xuất nguyên liệu làm thuốc, Bộ Y tế và một số nghiên cứu cho kết quả nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nhân giống từ hạt trong điều kiện hạt được gieo trồng trên khay nhựa, không trồng ở điều kiện ngoài đất.

Đến nay, sâm Ngọc Linh vẫn còn khai thác nhỏ lẻ, chủ yếu là củ để ngâm rượu, chiếc xuất nước uống chứ chưa có sản phẩm gì nhiều. Ảnh: Trương Hồng

Kỹ sư Trương Thị Phương Lan - Phó Chủ tịch Hội đồng Quản trị Công ty TNHH Sâm Sâm cho rằng, với mong muốn góp phần đưa thương hiệu “Sâm Ngọc Linh - Quảng Nam” lên tầm cao trên thị trường trong và quốc tế, Công ty TNHH Sâm Sâm đã thực hiện đề tài “Nghiên cứu bào chế và đánh giá tính an toàn hiệu quả của viên nang mềm Sâm Ngọc Linh” do Sở Khoa học & Công nghệ Quảng Nam đầu tư. Hiện đề tài này đang được Sở KH&CN Quảng Nam thẩm định, phê duyệt.

“Định hướng của chúng tôi là phát triển ngày càng nhiều hơn dòng sản phẩm từ sâm Ngọc Linh như viên nang mềm, viên nang cứng, rượu, trà túi lọc, trà hòa tan, kẹo..., đưa công nghệ vào chế biến các sản phẩm có chất lượng cao, tăng sinh khả dụng, tiết kiệm nguyên liệu; mở rộng trọng tâm nghiên cứu các tính dược của sâm Ngọc Linh để cho ra đời nhiều sản phẩm đặc trị theo từng bệnh lý, đi từ sản xuất thực phẩm chức năng đến chế biến dược phẩm, mỹ phẩm; từng bước tạo ra các sản phẩm dược liệu từ cây sâm mang thương hiệu đặc trưng Quảng Nam” – bà Lan nói.