Doanh nghiệp vẫn sợ thanh - kiểm tra

Nếu so sánh với các nước thì tại Việt Nam, mỗi doanh nghiệp bị thanh tra mỗi năm một lần vẫn là quá nhiều.

Sau vài tháng triển khai Chỉ thị số 20 của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc với yêu cầu không để xảy ra tình trạng thanh tra, kiểm tra quá 1 lần/năm đối với doanh nghiệp (DN), tiếng "kêu than" từ phía DN đã phần nào giảm bớt. Song, nhiều vụ việc xảy ra gần đây cho thấy thanh - kiểm tra vẫn là nỗi ám ảnh với cộng đồng DN.

"Cúng" cho xong việc!

Đầu tháng 10, trưởng Phòng Thanh tra thuế Cục Thuế tỉnh Bình Định bị bắt quả tang khi nhận hối lộ 130 triệu đồng từ đại diện một DN xây dựng trên địa bàn. Hay câu chuyện một ông phó cục trưởng của Bộ Tài nguyên và Môi trường đi thanh tra mà có tới gần 400 triệu đồng bị đánh cắp…

Theo báo cáo của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam ngay trước thời điểm Thủ tướng ký ban hành Chỉ thị 20, có 37% số DN thuộc diện khảo sát được thanh tra, kiểm tra trong năm 2016. Còn khoảng 13,8% DN bị kiểm tra từ 4 lần trở lên trong năm 2016. Trong những DN có từ 2 cuộc kiểm tra trở lên, 52,4% lượt DN cho rằng các cuộc kiểm tra có những nội dung giống nhau. Cá biệt có những DN bị kiểm tra 9 lần trong một năm.

Báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng nêu tình trạng thanh tra, kiểm tra, kiểm toán ở một số bộ, ngành, địa phương còn nhiều bất cập; hiện tượng chồng chéo trong hoạt động thanh tra, kiểm tra của các bộ ngành và thanh tra tỉnh vẫn chưa giải quyết dứt điểm dẫn đến tần suất các cuộc thanh tra, kiểm tra đối với DN vẫn còn cao…

Giám đốc một DN dệt may tại khu vực phía Bắc cho hay với riêng DN của ông, trước đây số lượt các đoàn thanh, kiểm tra tới "thăm" khá lớn nhưng năm 2017 đã giảm khoảng 20% so với năm ngoái. "Tôi nghĩ có lẽ do hiệu quả từ Chỉ thị số 20 của Thủ tướng Chính phủ. Song thực tế, công tác thanh - kiểm tra còn nhiều. Các DN nhỏ thường sẽ bị đối xử không công bằng nhiều hơn bởi hạn chế từ mối quan hệ, bị chèn ép và phải thừa nhận là luôn có chi phí cho các đoàn làm việc" - ông giãi bày.

Cũng theo vị đại diện DN này, lĩnh vực bị thanh tra, bị gây khó dễ nhiều nhất chính là môi trường, thuế, hải quan… Trong đó, nhiều lĩnh vực hiện nay tồn tại tình trạng các luật, nghị định, thông tư đan xen, chồng chéo, không rõ ràng, "nói thế này cũng đúng mà nói thế kia cũng đúng". "Đã sinh ra các đoàn thanh, kiểm tra thì họ vạch ra đủ thứ để hành. Nhiều lúc DN rơi vào tình huống không biết được thế nào đúng nên cứ "cúng" cho xong việc" - vị giám đốc tâm tư.

Ông Đào Huy Giám, Tổng Thư ký Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam, thừa nhận vấn đề thanh tra DN gần đây đã không còn quá "nóng", nhất là sau khi có chỉ đạo của Thủ tướng.

Từ góc độ tạo thuận lợi cho DN nói chung, ông Giám cho rằng các nghị quyết 19, 35 được liên tục triển khai từ năm 2014 đến nay là giải pháp đúng đắn khi đưa ra các bộ chỉ số lớn để đo mức độ cắt giảm thủ tục, sự hài lòng của DN. Ông đánh giá việc triển khai các nghị quyết đã tạo niềm tin cho DN. "Cũng cần phải hiểu là mặc dù chúng ta vẫn nói phải giảm phí cho DN hay nói là phải chống tham nhũng song tham nhũng như cỏ, không thể hết được. Nhưng trên mặt đường nhựa, mặt đường bê tông, những khúc chúng ta có quy hoạch thì chỉ có những loại cỏ nhất định mọc được còn những loại cỏ khác không mọc được. Cho nên, chống tham nhũng là quá trình dài" - ông Giám chia sẻ.

Thanh tra chọn lọc

Vậy chống tham nhũng, nhũng nhiễu DN phải bắt đầu bằng cách nào?

Theo ông Đào Huy Giám, việc thanh - kiểm tra phải được thực hiện trên nguyên tắc "chọn lọc" bởi bản thân mỗi DN bị thanh tra một lần/năm vẫn là quá nhiều. "Mỗi DN có đặc điểm, có sự nghiêm túc, chấp hành pháp luật khác nhau. Thủ tướng yêu cầu chỉ trừ trường hợp đặc biệt, còn DN bình thường không được thanh tra quá một lần/năm là chỉ đạo tích cực. Nhưng so sánh với những nước như Hà Lan, Thụy Sĩ, Pháp… thì thấy ở họ có những DN đến tận hơn 10 năm không bị thanh tra" - ông Giám nêu.

Do vậy, theo ông Giám, có thể học hỏi cách kiểm soát DN tại những nước nói trên. Chẳng hạn tại Hà Lan, đất nước với 2 triệu DN, nhà điều hành đã dựa trên những dấu hiệu phát sinh từ cơ quan thuế để phát hiện DN nào trốn thuế, báo lãi hoặc lỗ đột ngột… để tiến hành thanh tra ở những điểm đó. Các DN khác được loại trừ và có thể yên ổn làm ăn trong nhiều năm.

Đóng góp một góc nhìn khác, luật sư Trương Thanh Đức, Chủ tịch HĐTV Công ty Luật Basico, cho rằng mấu chốt không nằm ở việc nhiều hay ít đoàn thanh tra mà ở cung cách thanh tra. "Thanh tra hơn một đoàn/năm cũng không sao nếu như thanh tra đúng đối tượng và cần thiết phải thanh tra. Ở đây đang có chuyện vòi vĩnh, nhũng nhiễu, không hỗ trợ, tạo điều kiện giúp cho DN chấp hành đúng pháp luật, tạo điều kiện thuận lợi cho kinh doanh mà lại săm soi, tìm cách kiếm chác" - ông Đức nhìn nhận.

Dẫn chứng, ông kể gần đây công ty luật của ông có giải quyết vụ việc khách hàng là một DN xây dựng bị Sở Kế hoạch và Đầu tư của một địa phương vào thanh tra rất vô lý. Kết luận thanh tra chủ yếu đi vào bắt bẻ những thứ sai sót rất vụn vặt như trình tự thủ tục, họp hành… của DN mà những vấn đề này không ảnh hưởng đến an toàn tài chính hay sự hoạt động bình thường của DN. Thậm chí, Sở Kế hoạch và Đầu tư còn "đòi" cơ quan cảnh sát điều tra để điều tra trong khi không có bất cứ chứng cứ gì liên quan đến vi phạm pháp luật hình sự.